ΚΑΛΗ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ - ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2023

Μάκης - Στεφανία - Φώντας

Η Στεφανία Μαυρωνά επιστημονική διευθύντρια της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Κέρκυρας "Νίκος Πακτίτης", ο Γεράσιμος (Μάκης)Γραμμένος επιμελητής Λαογραφικό Μουσείο Σιναράδων "Νίκος Πακτίτης" και ο πρόεδρος της Ι.Λ.Ε.Κ Φώντας Αλαμάνος σας εύχονται ΚΑΛΗ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ και σας περιμένουν στο μουσείο που από σήμερα και μέχρι τις 31 Οκτωβρίου θα είναι ανοικτό καθημερινά 9πμ- 2μμ. 

ΚΑΛΑΝΤΑ και ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ του ΜΑΗ στην ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Χαρ. Παχής, Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα. 1875-1881.
 Εθνική Πινακοθήκη. Παράρτημα Κέρκυρας

Μέσα στον μεγάλο πλούτο των παραδόσεων της Κέρκυρας, σημαντική θέση κατέχουν οι αναφορές στον Μάη, που τις βρίσκουμε σε τραγούδια της υπαίθρου του νησιού, διαφόρων κατηγοριών.

Η κυριότερη απ΄ αυτές ανάγεται στην περίοδο που κυρίαρχοι της Κέρκυρας ήταν οι Ανδηγαυοί (1267 - 1386) του Φράγκικου βασιλείου της Νεάπολης, στη νότιο Ιταλία. Αυτοί διαίρεσαν την ύπαιθρο σε 15 τιμάρια, που τα παραχώρησαν σε Ιταλούς και Γάλλους αξιωματικούς τους. ΄Ενα απ’ αυτά ήταν και το τιμάριο του Γιανέλου ή των Τσιγγάνων και «Αμπιτάμπουλων», με δικαιοδοσία και στις απέναντι Ηπειρωτικές ακτές, «διότι πάντες οι ανήκοντες εις την φυλήν εκείνην και εν Κερκύρα, Πάργα, Βαστία, Βουθρωτώ, Συβότοις και Χιμάρα κατοικούντες, υπήγοντο εις την δικαιοδοσίαν του βαρόνου του τιμάριου εκείνου», όπως σημειώνει ο Α. Μουστοξύδης (1).

Η Βενετία, κατοπινός κύριος της Κέρ­κυρας, διατήρησε τα τιμάρια. Στα 1541, παραχώρησε το τιμάριο των Τσιγ­γάνων στον λόγιο Αντώνιο ΄Επαρχο με τον όρο να διδάσκει «καθ’ εκάστην δημοσία την ελληνικήν εν τη πόλει ταύτη», εννοώντας τη Βενετία όπου κατοικούσε και μάλιστα η διδασκαλία της ελληνικής αφορούσε τα μέλη του Συμβουλίου των Δέκα, στην πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου.

Ο τιμαριούχος των Τσιγγάνων, εκτός από μερίδια προϊόντων στη γη που καλλιεργούσαν, είχε και το δικαίωμα να δικάζει κάθε, μεταξύ των υποτελών του, διαφορά και να επιβάλλει κάθε ποινή, «ήτοι προστίμου, φυλακίσεως, κατέργου, μαστιγώσεως, σχοινιού και άλλων παρομοίων». Ακόμα και την ποινή του θανάτου, άλλα αυτήν μαζί με το βενετσιάνο διοικητή. Ο τιμαριούχος είχε αρχικά, επί Ανδεγαυών, και το δικαίωμα της πρώτης νύχτας του γάμου πάνω στις τσιγγάνες, αλλά, αργότερα, το μετέτρεψε σε προσφορά μιας κότας από κάθε τσιγγάνικη οι­κογένεια, δύο φορές το χρόνο.

ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΜΑΗ

Θεόφιλος 1870-1934

Οι υποτελείς Τσιγγάνοι της Κέρκυρας τελικά, με έναν αρχηγό κι έναν υπαρχηγό, ήταν υποχρεωμένοι κάθε πρωτομαγιά να επισκέπτονται τον τι­μαριούχο τους και να κρατούν, εκτός από τη σημαία του, και το «Μάη». Επρόκειτο για ένα λιγνό κυπαρίσσι, στολισμένο με χρωματιστές κορδέλες και άνθη, «παντοδαπών ανάπλεων καταργμάτων, όπερ αναπολεί την Ειρεσιώνην (2) του Ομήρου» λέει ο Μουστοξύδης.

Στο κατώφλι του σπιτιού τραγου­δούσαν και το σχετικό τραγούδι ως αγερμικό (3). (φωτό 1)

Ο τιμαριούχος άκουε το τρα­γούδι - κάλαντα και τα παινέματα, έπαιρνε τα δώρα τους, κότες και χρή­ματα, και τους έκανε το τραπέζι στον απόκεντρο δρόμο, μπρος από το σπί­τι του. Από τότε και ο δρόμος αυτός πήρε την επίσημη ονομασία «του Μα­γιού», που είναι η σημερινή οδός Ραρτούρου.

Το τιμάριο εξέπεσε κάποτε και οι Τσιγγάνοι της Κέρκυρας (εκατό πε­ρίπου στα 1666), αφομοιώθηκαν μέσα στο πλήθος των ντόπιων αγροτών. Το τραγούδι, όμως, «του Μάη» ως αγερμικό, συνέχισαν να το τραγουδούν όμιλοι αγροτών στην πόλη, ως πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι στίχοι του αγερμικού τραγουδιού, γνωστοί σε παραλλαγές στην ΄Ηπειρο και Θεσσαλία, στην Κέρκυρα είναι οι ακόλουθοι: Οι καλαντιστές ζητούσαν πρώτα την άδεια να τραγουδήσουν, με το στίχο

"Αν είναι με τον ορισμό να πούμε και το Μάη»

Ακολουθούσε το κυρίως τραγούδι:

Μπρε μπήκε ο Μάης, μπρε μπήκε ο Μάης,

μπρε μπήκε ο Μάης ο μήνας

ο Μάης με τα τριαντάφυλλα κι ο Απρίλης με τα ρόδα.

Μάη μου, Μάη μου καλέ, Μάη μου κανακάρη,

π’ όλο τον κόσμο επλούμισες μ’ ανθούς και με λουλούδια

κι εμένα με περίκλωσες στου έρωτα τσ’ αγκάλες.

Σαν προβατώ μαραίνομαι, σα στέκομαι πλανιώμαι

σαν πέφτω ν’ αποκοιμηθώ τον ύπνο δε χορταίνω.

Γιά μήνυσέ μου λυγερή, γιά μήνυσέ μου κόρη

νά ’ρθω να πάρω το φιλί πρι βρέξει, πρι χιονίσει

πριν κατεβάσει ό Δούναβος και σύρουν τα ποτάμια.

Ο Μάης κατεξοχήν ερωτικός μήνας, με αντικρουόμενες ωστόσο προσεγγίσεις, έχει την… «τιμητική του» και στην ευρύτατα γνωστή, στην ύπαιθρο Κέρκυρα, παραλογή - τραγουδιστός χορός με τον τίτλο «Ο Κωνσταντίνος ο μικρός». Πιθανότατα με τον τραγουδιστό αυτό χορό σχετίζεται ο πίνακας του λαϊκού ζωγράφου ΘΕΟΦΙΛΟΥ (φωτο 2).

Στην παραλογή αυτή, το φύτεμα και ο γάμος το Μάη, κατά τις μεσαιωνικές προλήψεις, συνοδεύονται από κακοτυχία.

Οι τρεις πρώτοι στίχοι του τραγουδιστού αυτού χορού αναφέρουν:

Ο Κωσταντίνος ο μικρός ο μικροκωσταντίνος,

το Μάη φυτειάν εφύτευε, το Μάη γυναίκα επήρε,

το Μάη του ‘ρθε μήνυμα, να πάει μακριά στα ξένα…

Σε ένα άλλο αγροτικό κερκυραϊκό δίστιχο τση αγάπης, αναφέρεται:

Το Μάη αποφάσισα για να σε αγαπήσω

δεν ημπορώ χωρίς εσέ στον κόσμο αυτό να ζήσω

Ο Μάης δεν λείπει ούτε από τα τοπικά νανουρίσματα.

Ο Γεράσιμος Χυτήρης κατέγραψε ένα από αυτά στους Κουραμάδες (το χωριό του) το 1945, όπως του το απήγγειλε η Αναστασιά Χυτήρη, το γένος Λαγκαδίτη.

Το σχετικό απόσπασμα αναφέρει:

«Έλα ύπνε έπαρέ το και γλυκά αποκοίμησέ το.

Έπαρ’ το στου Μάη τον κήπο και στου Μάη το περιβόλι

Να του δώκει ο Μάης το μήλο κι ο Θερτής το γλυκό σύκο

Κι ο Άουστος από τ’ αμπέλι, το σταφύλι πού ‘ ναι μέλι…»

Στη σημερινή Κέρκυρα, ο ερχομός του Μάη, γιορτάζεται όπως και στην άλλη Ελλάδα, με την έξοδο στην εξοχή και το πλέξιμο του στεφανιού με λουλούδια. Το στεφάνι κρεμάμε στην πόρτα του σπιτιού, ώσπου, 53 μέρες μετά, την παραμονή της γιορτής τ΄ ΄Αη Γιαννιού, στις 23 Ιουνίου (θερινό ηλιοστάσιο) το ρίχνουμε στις λαμπατίνες για να καεί μαζί με τα κοτσάνια από τη ρίγανη της προηγούμενης χρονιάς και με ξερά χόρτα της εποχής.

Πάνω από τις λαμπατίνες αυτές, κατά το τοπικό έθιμο, περνάμε τρεις φορές για εξαγνισμό από κάθε κακό της χρονιάς που πέρασε, κάνοντας παράλληλα και μίαν ευχή.

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΣ (Κέρκυρα, 30.04.2020)

ΠΗΓΕΣ:

- Γερασίμου Χυτήρη, "Τα Λαογραφικά της Κέρκυρας" και

- Στέφανου Πουλημένου "ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ"

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Ο Ανδρέας Μουστοξύδης (Κέρκυρα,1785 – 1860) ήταν Έλληνας λόγιος και πολιτικός των Επτανήσων του 19ου αιώνα.

2. Η ειρεσιώνη ήταν στην αρχαία Ελλάδα κλαδί στολισμένου δένδρου, που αργότερα συνδυάστηκε με τα κάλαντα. Στην εν λόγω περίπτωση ήταν λιγνό κυπαρίσσι, στολισμένο.

3. Ο αγερμός είναι ένας όμιλος ανθρώπων που γυρίζει από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και πραγματοποιεί έτσι, συμβολικά, μια κυκλική πομπή, ανταλλάσσονται ευχές και τραγούδια (κάλαντα) με τους νοικοκυραίους και αυτοί τους δίνουν σαν ανταμοιβή διάφορα φαγώσιμα της ημέρας. 

Σκέψεις με ερέθισμα τα απογραφικά στοιχεία του 2021 - το χωριό μας Σιναράδες

Η δημοσίευση των επίσημων τελικών αποτελεσμάτων της απογραφής μόνιμου πληθυσμού από την ΕΛΣΤΑΤ, αποκάλυψε μια πικρή πραγματικότητα για το χωριό της καταγωγής και μόνιμης κατοικίας μου, τους Σιναράδες, που συνοψίζεται στην διαπίστωση της δραματικής πληθυσμιακής του συρρίκνωσης.

Από τα στοιχεία παλαιότερων απογραφών προκύπτει ανάγλυφα πως οι Σιναράδες, ένα από τα μεγαλύτερα πληθυσμιακά χωριά της Κέρκυρας και για αιώνες το μεγαλύτερο στην περιοχή μέσης Κέρκυρας, μετατρέπεται ταχύτατα, σε ένα χωριό πολύ μικρότερο. Σήμερα είναι το τρίτο σε μέγεθος στην Δημοτική Ενότητα Παρελίων, μετά τον Άγιο Ιωάννη και την Άφρα και το έκτο, αν δούμε την ευρύτερη περιοχή, περιλαμβάνοντας και την Δ.Ε. Αχιλλείων.

Εντυπωσιακή είναι η μείωση πληθυσμού κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες και ειδικότερα:

• Από το 2001 στο 2011 είχε μείωση πληθυσμού 24,46%.
• Από το 2011 στο 2021 κατέγραψε μείωση πληθυσμού 21,52%

Η μείωση στην εικοσαετία 2001 – 2021 ανέρχεται στο 40,72%. Ο πληθυσμός του χωριού μειώθηκε κατά 496 κατοίκους!

Η αύξηση που καταγράφεται το 2001 σε σχέση με το 1991 (βλέπε επισυναπτόμενο πίνακα) είναι αποτέλεσμα των αλλοδαπών (μεταναστών κλπ.) που ήρθαν αυτή τη δεκαετία και εγκαταστάθηκαν στο χωριό, όπως σε ολόκληρο το νησί.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ενορίας των Σιναράδων, ο συνολικός αριθμός των κηδειών από το 2010 μέχρι και το 2021 ανέρχονται στις 239, ενώ για γεννήσεις δεν χρειάζεται να μιλήσουμε. Είναι μετρημένες στα δάχτυλα.

Χαρακτηριστικό του φαινομένου της υπογεννητικότητας είναι  το γεγονός ότι σήμερα το 1/3 του μαθητικού δυναμικού του δημοτικού σχολείου Σιναράδων είναι παιδιά Ρομά που μεταφέρονται από άλλη περιοχή. Ο οικισμός τους στο Λιβάδι Ρόπα, αποτελεί την πιο ζωντανή περιοχή ανθρώπων της Κέρκυρας.

Με μια πρώτη ματιά στα απογραφικά στοιχεία της Κέρκυρας κατά την τελευταία εικοσαετία, παρατηρεί ο καθένας ανάλογη δημογραφική πορεία για πολλά παλιά, ιστορικά χωριά.

Την ίδια περίοδο παρατηρείται μεγάλη πληθυσμιακή ανάπτυξη – ενώ ταυτόχρονα έχουμε συρρίκνωση του συνολικού πληθυσμού του νησιού - κυρίως σε περιαστικές περιοχές. Κανάλια, Αλεπού, Κυνοπιάστες, Βιρός, Άγ. Ιωάννης είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Η γιγάντωση αυτών των περιοχών - είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για τον παλιό οικιστικό ιστό – γίνεται κατά κανόνα, χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό και έργα υποδομών.

Μετακίνηση πληθυσμών σε συνδυασμό με εγκατάσταση νέων κατοίκων έχουμε και σε παραθαλάσσιες τουριστικές περιοχές ώστε αυτές να έχουν γίνει σημαντικοί οικισμοί. Παράδειγμα τέτοιο που αφορά την περιοχή Σιναράδων είναι ο Άγιος Γόρδιος και σε μικρότερο βαθμό ο Κοντογιαλός.

Η Αχαράβη αποτελεί το μεγαλύτερο παράδειγμα αυτών των αλλαγών στο νησί μας τα τελευταία 40 χρόνια. Το ιστορικό κεφαλοχώρι της Επίσκεψης έχει να μας πει πολλά…

Μια ενδελεχής μελέτη όλων των πτυχών του δημογραφικού και των οικιστικών αλλαγών τα τελευταία 30 χρόνια εκτιμώ ότι είναι επιβεβλημένη.

Δεν είναι μόνο το προφανές οξύτατο πρόβλημα υπογεννητικότητας που είναι βασική παράμετρος του ευρύτερου δημογραφικού προβλήματος. Είναι το σύνολο των αλλαγών που συνέβησαν χωρίς καμιά παρέμβαση, χωρίς σχεδιασμό από την πολιτεία, τόσο σε κεντρικό όσο και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης.

Μια σειρά προβλήματα της καθημερινότητας μας όπως δρόμοι, χώροι στάθμευσης, αποχετευτικά, συστήματα ύδρευσης, σχεδιασμού και αντιμετώπισης των προβλημάτων της σχολικής στέγης, παιδικές χαρές, δημόσιοι κοινόχρηστοί χώροι και πολλά άλλα είναι απότοκα αυτών τω αλλαγών.

Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την δραματική δημογραφική πορεία μας;

Μπορούμε να καταστήσουμε ξανά κατοικήσιμα τα χωριά μας με όρους του σήμερα;

Μπορούμε να παρέμβουμε σήμερα για όσα έπρεπε χθες και δεν το κάναμε;

Τα στοιχεία της απογραφής του 2021 κρούουν για τα καλά τον κώδωνα του κινδύνου και είναι τώρα ανάγκη τα θέματα αυτά να γίνουν αντικείμενο ουσιαστικού διαλόγου και δραστικών αποφάσεων.

Βιβλιογραφία:

1. Η εξέλιξη του πληθυσμού του νομού Κέρκυρας από το 1864 -1999. Πορφύριος Οδυσ. Πανδής.

2. Στοιχεία Συστάσεως και Εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων. 23 Νομός Κέρκυρας. Έκδοση της Κεντρικής Ενώσεως Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος. Αθήναι Ιούλιος 1961.

   Από το 2^ο βιβλίο τα στοιχεία αναγνώρισης  της κοινότητος Σιναράδων.

                                                                         

                                                                      

Φώντας Αλαμάνος: Πρόεδρος Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Κέρκυρας

Καλό Πάσχα!

 

Μοιραστείτε μαζί μας τις προσωπικές σας εμπειρίες, γνώσεις και αναμνήσεις σχετικά με τα αντικείμενα

 

Σέλα

Σέλα

 ● #AντικείμενοΤηςΕβδομάδας

Τριγωνικό σκαμνί στο οποίο γεννούσαν οι γυναίκες στα χωριά με τη βοήθεια των πρακτικών μαιών μέχρι και το 1945- 1950. Οι πρακτικές μαίες μέχρι και την δεκαετία του 1950 λειτουργούσαν κυρίως εμπειρικά, αφού είχαν διδαχθεί την τέχνη συνήθως από συγγενείς ή άλλες εμπειρικές μαίες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 έχουμε επαγγελματίες μαίες που το κράτος διαθέτει μαζί με τους αγροτικούς γιατρούς. Πολλές γεννήσεις εξακολουθούν να γίνονται στο σπίτι.

Οι πρακτικές μαίες έβαζαν την επίτοκη (ετοιμόγεννη) να καθίσει στο ειδικό αυτό κάθισμα, ώστε να μπορεί η μαία να έχει ελεύθερη κινησιολογία. Για την υποβοήθηση της καθόδου του εμβρύου από την ίδια την έγκυο , της έδιναν να φυσάει μία μπουκάλα, ενώ για την αποβολή του πλακούντα την εξανάγκαζαν να πίνει ελαιόλαδο, ώστε να προκαλέσει τάση προς εμετό και ως συνέπεια συσπάσεις. Οι μαίες ήταν σεβαστά πρόσωπα και είχαν μεγάλη κοινωνική αποδοχή.

_______________

#IonianIslandsMuseumNetwork

_______________

#Zakynthos

#Corfu

#Kefalonia

#Leukada

#Ithaki

#IonianIslands

#Museums

_______________

Κείμενο - φωτογραφία: Στεφανία Μαυρωνά.

Από την διαδικτυακή μας δράση.

Μοιραστείτε μαζί μας τις προσωπικές σας εμπειρίες,

γνώσεις και αναμνήσεις σχετικά με τα αντικείμενα.

Γεννήθηκα το 1940 και 18 χρονών μπήκα στη σχολή Μαιευτικής. Tο 1961 τελείωσα τη σχολή και το 1962 έκανα πρακτική. Το 1963 διορίστηκα. Εγώ ήρθα από τη Θεσσαλονίκη στην Κέρκυρα. Τότε διοριζόμασταν όπου υπήρχαν κενές θέσεις στα αγροτικά ιατρεία. Πήγα στο Υπουργείο Προνοίας και είδα ότι υπήρχαν κενές θέσεις στην Κέρκυρα σε τρία χώρια και δήλωσα ως επιλογή το Περιβόλι. Δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα τότε στο Περιβόλι. Είχα φέρει από τη Θεσσαλονίκη ηλεκτρικές συσκευές αλλά δεν υπήρχε ρεύμα. Σε ένα τοκετό της έπεσε της πεθεράς η λάμπα  από το χέρια και έσπασε και έκανα την εξώθηση στα σκοτάδια. Από χωριό σε χωριό πηγαίναμε με τα πόδια. Είχε ένα ταξί στη Λευκίμμη και εάν χρειαζόταν έπαιρνα τηλέφωνο για να με πάρει, αλλά στους Βιταλάδες και στους Αργυράδες πήγαινα με τα πόδια. Και αργότερα όταν έμενα στις Μπενίτσες πήγαινα κάθε μέρα στο Γαστούρι με τα πόδια και στους Κοινοπιάστες μία φορά την εβδομάδα με τα πόδια. Στο  περιβόλι πριν πάω εγώ, είχε φύγει η άλλη μαία 6 μήνες πριν και έκανε ο παπάς τις γέννες και τον φώναζαν παπά- μαμή.

Όταν ήταν να γεννήσει μία γυναίκα ερχόταν ο άντρας και με έπαιρνε. Πήγαινα στο σπίτι και εξέταζα τη γυναίκα. Οι γυναίκες γεννούσαν πάνω στο κρεβάτι. Εάν υπήρχε κάποιο πρόβλημα έστελνα τη γυναίκα στο νοσοκομείο. Αποστειρώναμε τα γάντια σε καυτό νερό και τα εργαλεία τα έκαιγα με οινόπνευμα. Το ξύλινο εργαλείο της φωτογραφίας χρησιμοποιούνταν για να το τοποθετούμε στην κοιλιά της μητέρας και να ακούμε τους παλμούς του μωρού, ενώ τα υπόλοιπα εργαλεία τα χρησιμοποιούσαμε για τον έλεγχο της γυναίκας, τα ράμματα, το κόψιμο του ομφάλιου λώρου κ.α.

Ρούλα Γιωτάκη, Μαία.