Πόλη, Πολίτης, Πολιτισμός:
Η
χρησιμότητα επιβίωσης των τοπικών πολιτισμών:
Για μια αναγεννημένη σχέση με τη φύση τη
πόλη και τη πολιτική.
Του Γ. Σκλαβούνου
Οι προοπτικές μιας
παγκόσμιας πολιτιστικής ισοπέδωσης και ομοιογενοποίησης ασφαλώς δεν
ευαγγελίζονται μία παγκόσμια συναδέλφωση των λαών.
Οι εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία
δεν προοιωνίζονται εξάλειψη των ανισοτήτων ανάμεσαε ηπείρους, γεωγραφικές
περιοχές, λαούς, ανάμεσα στην Βόρειο και Νότιο Αμερική, ανάμεσα στην Ευρώπη και
την Αφρική ή ακόμα
ανάμεσα
στον «ανεπτυγμένο κόσμο» και τον αποκαλούμενο τέταρτο κόσμο, τους κολασμένους
μεγαλουπόλεων του «αναπτυγμένου κόσμου».
· Ποιο το αναμενόμενο
όφελος της πανανθρώπινης κοινωνίας από την εντεινόμενη παγκόσμια πολιτισμική
ομογενοποίηση;
· Πρόκειται να βαθύνει
η ανθρώπινη επικοινωνία ή κατανόηση;
Η
πραγματικότητα στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις (τις κατά τους πολεοδόμους
αντι-πόλεις, mega-πόλεις) είναι η βαθύτατη πολιτιστική κρίση ,η
ανασφάλεια η βία ,ο πολυεπίπεδος
κατακερματισμός . Μια κρίση που χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από την πλήρη
αντιστροφή του ρόλου της πόλης στην ανθρώπινη ιστορία. Τα τραγικά φαινόμενα της μόνιμης κρίσης των προαστίων
του Παρισιού επιβεβαιώνουν του Λόγου το Αληθές.
Η
καλλιέργεια της κοινωνικότητας της ανθρώπινης
φύσης, η επικοινωνία, η ασφάλεια, η συμμετοχή στην ελεύθερη δημιουργική
διαχείριση των κοινών αποτελούν και εκφράζουν όχι τη φύση, αλλά το έλλειμμα της
σύγχρονης πόλης.
ΠΟΛΗ-ΠΟΛΙΤΗΣ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ:
Τρεις
έννοιες «ομόκεντρες» και ομοούσιες, τρεις εκφράσεις της υψηλότερης κατάκτησης
του ανθρώπου, και οι τρεις σε κρίση και παρακμή στη σύγχρονη κοινωνία.
Εφόσον
η πόλη δεν είναι Σατραπεία, η Πολιτική δεν είναι διοίκηση, ο Πολίτης δεν είναι
απλά ο κάτοικος, τότε ο κοινός παρανομαστής στις έννοιες της Πόλης, του Πολίτη,
της Πολιτικής και του Πολιτισμού παραμένει η θεληματική, ελεύθερη, ενεργός
συμμετοχή.
Η
σχέση αυτή μπορεί να καταστεί ουσιαστικότερη και αποτελεσματικότερη στις μικρές
κοινωνίες.
Η συμμετοχή και η σχέση του πολίτη με
τον τόπο και την ιστορία του, το παρόν και τον αγώνα για το μέλλον του, η σχέση
του με την ιστορική, γεωγραφική, κοινωνική, συμβολική, πνευματική, ιδιαίτερη
πατρίδα-πόλη, είναι ασφαλώς ουσιαστικότερη
στις μικρές κοινωνίες.
Πόλη
και Σατραπεία:
Αν ως
πολιτισμό ορίσουμε, το γίγνεσθαι στην ΠΟΛΗ. Τότε ασφαλώς
πολιτισμός δεν είναι το γίγνεσθαι στη Σατραπεία.
Το
γίγνεσθαι στη Σατραπεία αναπαράγει,
εδραιώνει σχέσεις αυθαιρέτων αρχόντων-Σατραπών προς υποταχτικούς υπάκουους υπηκόους. Η Σατραπεία
εδραιώνει τους θεσμούς, την παιδεία, που ανατρέφει είτε υποτελείς είτε
φοβισμένους και φοβικούς υπηκόους. Υπηκόους που το καλύτερο που μπορούν να
κάνουν είναι να επιλέγουν μεταξύ Τυράννων –Σατραπών, όχι όμως να αντιστέκονται
και να απελευθερώνουν είτε τη ΨΥΧΗ
ΤΟΥΣ είτε την ΠΟΛΗ τους από τους
Τυράννους της. Μπορούν ως " δειλοί μοιραίοι κι' άβουλοι αντάμα», να
περιμένουν «ίσως κάποιο θάμα…".
Αντίθετα:
Το γίγνεσθαι στην ΠΟΛΗ, οι θεσμοί της ΠΟΛΗΣ, η παιδεία της ΠΟΛΗΣ, η δικαιοσύνη
της Πόλης, ανατρέφει ισότιμους ελεύθερους ΠΟΛΙΤΕΣ. Πολίτες που" δεν
επιλέγουν τυράννους, αρνούνται την τυραννία".
·
Η πόλη ως ευρύτερη μήτρα, όπου
ΡΙΖΩΝΟΥΝ οι νέες ψυχές, τα νέα μυαλά, ΟΠΟΥ, η τρυφερή αισθαντικότητα γίνεται
ζωντανή αισθητική και μυεί στον έρωτα
του Ωραίου, (ΤΟΥ ΩΡΑΙΟΥ ως θέαμα, ως άκουσμα, ως επικοινωνία, ως χώρου, ως
παιχνιδιού, ως ανθρωπίνων σχέσεων, ως δομημένου περιβάλλοντος)…
·
Η πόλη από τη φύση και τις λειτουργίες
της, βιωματικά, καθιστά τους ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ, εραστές της, υπερασπιστές της, τους
δίνει νόημα ζωής με την αγάπη της και τους δημιουργεί την ανάγκη και την
απόλαυση της ανταπόδοσης ,αυτής της αγάπης.
·
Η πόλη ως ιστορία, ως αισθητική, ως
πολιτική, ως σχέση ανθρώπων, ως τρόπος επίλυσης διαφορών και ως χώρος και τρόπος ικανοποίησης αναγκών, ψυχικών,
κοινωνικών, υλικών, επιτελεί τη μύηση στην κοινωνική ζωή, στη συντροφικότητα,
στην απελευθέρωση της ανθρώπινης κοινωνικότητας αλλά και της δημιουργικότητας.
Η Πόλη ως πλέγμα παιδότοπων, ελεύθερων χώρων, ως χώρος ασφαλής και φιλικός για
το παιδί: Αποτελεί μήτρα όπου θα κριθεί
αποφασιστικά η κοινωνικότητα ή η αντικοινωνικότητα του .
Αν η πόλη που μεγαλώνουν
τα παιδιά μας, είναι ΠΟΛΗ και όχι ΣΑΤΡΑΠΕΙΑ, τότε τα παιδιά μας, δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν,
ούτε από Κύκλωπες ούτε από Λαιστρυγόνες, γιατί δε θα τους κουβαλούν μες στην
ψυχή τους. Γιατί η ψυχή τους και η ΠΟΛΗ τους, δε θα τους στήνει εμπρός τους.
Γιατί "εκλεκτή συγκίνηση το πνεύμα και το σώμα
τους θ' αγγίζει".
Ο πολιτισμός:
Ο πολιτισμός ως η
εμπειρία, να ζεις ως ΠΟΛΙΤΗΣ, η
ικανότητα, η τέχνη να συμβιώνεις, να συμπάσχεις, να μοιράζεσαι με τους άλλους
τη ΖΩΗ και την ΠΟΛΗ, να μοιράζεσαι τη
χαρά της κοινής γιορτής στην ΠΟΛΗ αλλά και τη μεγάλη τιμή, το μεγάλο χρέος, να
την υπερασπίζεσαι όταν κινδυνεύει. Η ετοιμότητα των Πολιτών να υπερασπισθούν
την ΠΟΛΗ τους, την οικονομία της ,τα
Ιερά της, με ζωή και θάνατο, από κάθε κίνδυνο, δημιουργεί ακατάλυτους
δεσμούς κοινωνικής συνοχής στην ΠΟΛΗ. Δημιουργεί δεσμούς συνοχής ανάμεσα στους
ανθρώπους, αλλά και τους Θεούς της ΠΟΛΗΣ, μια συνοχή που εκφράζεται με την
Παλλαϊκή επίκληση του Πολιούχου Αγίου να μετέχει στην προστασία στην άμυνα της
ΠΟΛΗΣ, που καταγράφεται στην Παλλαϊκή
ευχαριστία για τη σωτήρια παρέμβαση του. Μια παράδοση αδιάκοπη από την Σώτηρα Αθηνά, στην Θεοτόκο. Σε ένα τέτοιο πολιτιστικό κλίμα γράφεται,
βιώνεται και παραδίδεται το ανυπέρβλητο
εκείνο< Αναγράφω Σοι η πόλις Σου Θεοτόκε>, στο τη Υπερμάχω. Να
μοιράζεσαι το χθες, να συνδημιουργείς το αύριο των ΠΑΙΔΙΩΝ της ΠΟΛΗΣ ΣΟΥ και των ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΟΥ, να κτίζεις, να
βιώνεις και να χαίρεσαι αυτό που οι
Έλληνες αποκαλούσαν ΟΜΟΝΟΙΑ ΟΜΟΙΩΝ, αποτελεί αείροο πηγή, αειφόρο δύναμη χαράς, δημιουργικής
συμμετοχής, κοινωνικής συνοχής και ακατάβλητης κοινωνικής δύναμης.
Αν
με τον όρο πολιτισμός συμφωνήσουμε ότι εννοούμε το τί, το πώς, το γιατί:
-
της
παραγωγής
-
της
κατανάλωσης
-
της
αναψυχής
την
ιεράρχηση αξιών και των αναγκών μας, τη σχέση μας με τη ζωή, τη φύση, τον
έρωτα, τη φιλία, το θάνατο και την Τέχνη.
Αν
με τον όρο Πολιτισμό, εννοούμε την ικανότητα του ανθρώπου, ως «μονάδας» και
«ομάδας» να μετουσιώνει την εμπειρία σε συνείδηση (προσωπική, κοινωνική) σε
τέχνη και παράδοση, τότε ο Τοπικός
Πολιτισμός δεν είναι ιδεολόγημα, δεν μπορεί να ξεπέσει σε ιδεολόγημα.
Με
την ως άνω έννοια ο πολιτισμός γενικά και ο τοπικός πολιτισμός ειδικότερα δεν
είναι απλά και μόνον παράδοση.
Με
την ως άνω έννοια ο Τοπικός Πολιτισμός καθίσταται αειφόρος γονιμοποιός δύναμη
και δυναμική. Είναι ο τρόπος που προσλαμβάνουμε, που εννοούμε, που ερμηνεύουμε,
που βιώνουμε και αξιοποιούμε την παράδοση.
Τοπικός
Πολιτισμός είναι ο τρόπος που η παράδοση διαποτίζει, γονιμοποιεί το παρόν και
το μέλλον της καθημερινής ζωής, αλλά και καθορίζει τις επιλογές των μεγάλων ΝΑΙ
και των μεγάλων ΟΧΙ, τη ζωή μας.
Συνέχεια και ασυνέχεια.
Η
συνέχεια ή ασυνέχεια, η επιβίωση ή ο θάνατος ενός εθνικού ή τοπικού πολιτισμού,
δεν θα κριθεί από τη μίμηση ή τη λατρεία του παρελθόντος, ούτε , φυσικά ,από
την άρνησή του, αλλά από τη
συνειδητοποίηση ή τη μη συνειδητοποίηση του παρελθόντος.
ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
-
Εκεί όπου ο κόπος, ο πόνος, η ανάγκη γίνεται Τέχνη, εκεί όπου ο σπαραγμός και ο
θάνατος γίνεται Μοιρολόι, εκεί η δημιουργικότητα αποκτά πρόσωπο, μορφή, μνήμη
και προοπτική.
- Εκεί όπου η εμπειρία του τρύγου και του
θερισμού, μετουσιώνεται σε τραγούδι και χορό, η δημιουργικότητα δίνει και
παίρνει τοπική μορφή, ποτίζεται από την τοπική θάλασσα, χρωματίζεται από τον
τοπικό ουρανό. Εκεί ο ποιητής μπορεί βαθύτατα να νιώσει και να δηλώσει: Στην
Ίο, τη Σίκινο, τη Σέριφο, την Αμοργό, τη Μήλο «άξιον εστί το πέτρινο πεζούλι».
- Στο τοπικό τραγούδι, ο τόπος είναι και μνήμη
και συναίσθημα και σύμβολο. Ο συνδυασμός του τόπου, της τοπικής μουσικής και
του τοπικού τραγουδιού μπορεί να δώσει άλλες διαστάσεις στο κέφι. Μπορεί να
ανεβάσει το κέφι στο επίπεδο της Ιερής Μέθης. Σε αυτό το συνδυασμό ιερού χώρου
και χρόνου, το συντροφικό γλέντι μπορεί να ανυψωθεί σε Μέθεξη.
Η ζωή στο πλαίσιο της ιδιαίτερης
πατρίδας επιτρέπει, επιβάλλει, απαιτεί μια άλλη σχέση με τον εσωτερικό μας και
εξωτερικό μας κόσμο, με τον τρόπο που βιώνουμε το χρόνο ως εσωτερική
πραγματικότητα και ως φυσική λειτουργία.
Η ζωή στο πλαίσιο του τοπικού
πολιτισμού επιτρέπει, επιβάλλει τη βίωση του ιερού χώρου ως ιερού και τη βίωση
του ιερού χρόνου, ως ιερού. Έτσι η ζωή στην τοπική κοινωνία δίνει άλλη διάσταση
στη γιορτή, τη χαρά και στο χορό ή στο θάνατο.
Το κοιμητήριο των παππούδων, των
μανάδων δεν είναι το οποιοδήποτε κοιμητήριο, δεν είναι οικόπεδο, είναι ιερός
χώρος, είναι βωμός, είναι συλλογική εστία.
Η ανάσταση στο χωριό μας, δεν
είναι απλά μια άλλη Κυριακή. Είναι μια άλλη ανάσταση, γιατί σε αυτήν ο ιερός
χρόνος και ο τρόπος που τον νιώθουμε, διαποτίζεται από τη σχέση με το χώρο. Σε
αυτή τη σχέση με τη ζωή, η γλώσσα διατηρείται πηγαία και χυμώδης. Στην
αλληλεπίδρασή της ,η γλώσσα, με τον τόπο, με τη σκέψη, το συναίσθημα και τη
μνήμη, η γλώσσα ευαισθητοποιεί και ευαισθητοποιείται, εμπλουτίζει και
εμπλουτίζεται και επιτρέπει στον ποιητή να εκφράσει αυτή τη σχέση
σε ένα στίχο όπως:
«με
δυο φιλιά της μάνας μου, με χούφτα γη της γης μου»
(Δ.
Σολωμός)
«Ας μη μου δώσει η μοίρα μου της
ξένης γης τον τάφον»
( «Ζάκυνθε, συ μου έδωκας την πνοήν και του
Απόλλωνος τα Χρυσά δώρα» (Ανδρ. Κάλβος)
Σε ένα τέτοιο πολιτιστικό κλίμα η αισθαντικότητα, η
δημιουργικότητα αλλά και η κοινωνικότητα ως στοιχεία της ανθρώπινης φύσης
καλλιεργούνται και αειφορούν.
Σ’ ένα τέτοιο πολιτιστικό κλίμα το ομόκεντρο και το
ομοούσιο των εννοιών «πόλη-πολίτης-πολιτισμός» λειτουργεί ως βίωμα, ως ποιότητα
συνείδησης, ως καθημερινή ζωή, ως θεμέλιο επικοινωνίας, κοινωνικού διαλόγου, ως
αναπτυξιακή, κοινωνικά και οικονομικά δύναμη, όχι ως ιδεολόγημα. Ως δύναμη για την ανάπτυξη μιας πραγματικά τοπικής
οικονομίας με ταυτότητα, δημιουργίας προϊόντων και υπηρεσιών με ταυτότητα, διαμόρφωσης ανθρώπων με ταυτότητα και
συνείδηση αυτής της ταυτότητας.
Στην αντίθετη κατεύθυνση, ζει ο επίπεδος άνθρωπος, ο
άνθρωπος του επίπεδου εμπορευματοποιημένου χώρου και χρόνου.
Ο άνθρωπος της επίπεδης ξύλινης γλώσσας, ο άνθρωπος της
σύγχρονης μεγαλούπολης, στερεί τη φύση του και τις σχέσεις του από τον ως άνω
πλούτο. Ο άνθρωπος μιας ανέστιας πολιτιστικής ισοπέδωσης, ομοιογενοποίησης
αποτελεί κίνδυνο για τον ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ, και την ΠΟΛΗ, για τις σχέσεις του ανθρώπου
με τον άνθρωπο, τη Φύση.
Η καλλιέργεια της ικανότητας να βιώνουμε να
συνειδητοποιούμε την πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα, θα μας επιτρέψει να
αναγνωρίσουμε, να κατανοήσουμε και να σεβαστούμε την ομορφιά κάθε πολιτιστικής
ιδιαιτερότητας, να αναγνωρίσουμε τη χρησιμότητα των διαφορών.
Με αυτή την έννοια η υπεράσπιση ενός κόσμου ισηγορίας,
ισοπολιτείας, ισονομίας μεταξύ των πολιτισμών, είναι η υπεράσπιση του
πανανθρώπινου πολιτισμού με τη βαθύτερή του έννοια.
Το μουσικό μοντέλο της αρμονίας, ως ενότητας διαφορών,
ως μοντέλο παγκόσμιας πολιτιστικής ανάπτυξης και προοπτικής, αντιπαρατίθεται
τόσο στο μοντέλο της ισοπεδωτικής ομοιογενοποίησης, όσο και σε εκείνο της
πολιτιστικής σύγχυσης.
Η ανάπτυξη των τοπικών πολιτισμών θα διασφαλίσει αφενός
την επιβίωση των εθνικών πολιτισμών μέσω του ενδο-εθνικού πολιτιστικού
διαλόγου, αλλά παράλληλα θα υπηρετεί τον διαπολιτισμικό διάλογο, μέσω της
πολιτιστικής επικοινωνίας των τοπικών πολιτισμών με το γεωγραφικό και
πολιτιστικό τους περίγυρο.
Γ.Σ.
