 |
Χαρ. Παχής, Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα. 1875-1881.
Εθνική Πινακοθήκη. Παράρτημα Κέρκυρας |
Μέσα
στον μεγάλο πλούτο των παραδόσεων της Κέρκυρας, σημαντική θέση κατέχουν οι αναφορές στον Μάη, που τις βρίσκουμε σε τραγούδια της υπαίθρου του νησιού, διαφόρων κατηγοριών.
Η κυριότερη απ΄ αυτές ανάγεται στην περίοδο που κυρίαρχοι της Κέρκυρας ήταν οι Ανδηγαυοί (1267 - 1386) του Φράγκικου βασιλείου της Νεάπολης, στη νότιο Ιταλία. Αυτοί διαίρεσαν την ύπαιθρο σε 15 τιμάρια, που τα παραχώρησαν σε Ιταλούς και Γάλλους αξιωματικούς τους. ΄Ενα απ’ αυτά ήταν και το τιμάριο του Γιανέλου ή των Τσιγγάνων και «Αμπιτάμπουλων», με δικαιοδοσία και στις απέναντι Ηπειρωτικές ακτές, «διότι πάντες οι ανήκοντες εις την φυλήν εκείνην και εν Κερκύρα, Πάργα, Βαστία, Βουθρωτώ, Συβότοις και Χιμάρα κατοικούντες, υπήγοντο εις την δικαιοδοσίαν του βαρόνου του τιμάριου εκείνου», όπως σημειώνει ο Α. Μουστοξύδης (1).
Η Βενετία, κατοπινός κύριος της Κέρκυρας, διατήρησε τα τιμάρια. Στα 1541, παραχώρησε το τιμάριο των Τσιγγάνων στον λόγιο Αντώνιο ΄Επαρχο με τον όρο να διδάσκει «καθ’ εκάστην δημοσία την ελληνικήν εν τη πόλει ταύτη», εννοώντας τη Βενετία όπου κατοικούσε και μάλιστα η διδασκαλία της ελληνικής αφορούσε τα μέλη του Συμβουλίου των Δέκα, στην πρωτεύουσα της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου.
Ο τιμαριούχος των Τσιγγάνων, εκτός από μερίδια προϊόντων στη γη που καλλιεργούσαν, είχε και το δικαίωμα να δικάζει κάθε, μεταξύ των υποτελών του, διαφορά και να επιβάλλει κάθε ποινή, «ήτοι προστίμου, φυλακίσεως, κατέργου, μαστιγώσεως, σχοινιού και άλλων παρομοίων». Ακόμα και την ποινή του θανάτου, άλλα αυτήν μαζί με το βενετσιάνο διοικητή. Ο τιμαριούχος είχε αρχικά, επί Ανδεγαυών, και το δικαίωμα της πρώτης νύχτας του γάμου πάνω στις τσιγγάνες, αλλά, αργότερα, το μετέτρεψε σε προσφορά μιας κότας από κάθε τσιγγάνικη οικογένεια, δύο φορές το χρόνο.
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΜΑΗ
 |
| Θεόφιλος 1870-1934 |
Οι υποτελείς Τσιγγάνοι της Κέρκυρας τελικά, με έναν αρχηγό κι έναν υπαρχηγό, ήταν υποχρεωμένοι κάθε πρωτομαγιά να επισκέπτονται τον τιμαριούχο τους και να κρατούν, εκτός από τη σημαία του, και το «Μάη». Επρόκειτο για ένα λιγνό κυπαρίσσι, στολισμένο με χρωματιστές κορδέλες και άνθη, «παντοδαπών ανάπλεων καταργμάτων, όπερ αναπολεί την Ειρεσιώνην (2) του Ομήρου» λέει ο Μουστοξύδης. Στο κατώφλι του σπιτιού τραγουδούσαν και το σχετικό τραγούδι ως αγερμικό (3). (φωτό 1)
Ο τιμαριούχος άκουε το τραγούδι - κάλαντα και τα παινέματα, έπαιρνε τα δώρα τους, κότες και χρήματα, και τους έκανε το τραπέζι στον απόκεντρο δρόμο, μπρος από το σπίτι του. Από τότε και ο δρόμος αυτός πήρε την επίσημη ονομασία «του Μαγιού», που είναι η σημερινή οδός Ραρτούρου.
Το τιμάριο εξέπεσε κάποτε και οι Τσιγγάνοι της Κέρκυρας (εκατό περίπου στα 1666), αφομοιώθηκαν μέσα στο πλήθος των ντόπιων αγροτών. Το τραγούδι, όμως, «του Μάη» ως αγερμικό, συνέχισαν να το τραγουδούν όμιλοι αγροτών στην πόλη, ως πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι στίχοι του αγερμικού τραγουδιού, γνωστοί σε παραλλαγές στην ΄Ηπειρο και Θεσσαλία, στην Κέρκυρα είναι οι ακόλουθοι: Οι καλαντιστές ζητούσαν πρώτα την άδεια να τραγουδήσουν, με το στίχο
"Αν είναι με τον ορισμό να πούμε και το Μάη»
Ακολουθούσε το κυρίως τραγούδι:
Μπρε μπήκε ο Μάης, μπρε μπήκε ο Μάης,
μπρε μπήκε ο Μάης ο μήνας
ο Μάης με τα τριαντάφυλλα κι ο Απρίλης με τα ρόδα.
Μάη μου, Μάη μου καλέ, Μάη μου κανακάρη,
π’ όλο τον κόσμο επλούμισες μ’ ανθούς και με λουλούδια
κι εμένα με περίκλωσες στου έρωτα τσ’ αγκάλες.
Σαν προβατώ μαραίνομαι, σα στέκομαι πλανιώμαι
σαν πέφτω ν’ αποκοιμηθώ τον ύπνο δε χορταίνω.
Γιά μήνυσέ μου λυγερή, γιά μήνυσέ μου κόρη
νά ’ρθω να πάρω το φιλί πρι βρέξει, πρι χιονίσει
πριν κατεβάσει ό Δούναβος και σύρουν τα ποτάμια.
Ο Μάης κατεξοχήν ερωτικός μήνας, με αντικρουόμενες ωστόσο προσεγγίσεις, έχει την… «τιμητική του» και στην ευρύτατα γνωστή, στην ύπαιθρο Κέρκυρα, παραλογή - τραγουδιστός χορός με τον τίτλο «Ο Κωνσταντίνος ο μικρός». Πιθανότατα με τον τραγουδιστό αυτό χορό σχετίζεται ο πίνακας του λαϊκού ζωγράφου ΘΕΟΦΙΛΟΥ (φωτο 2).
Στην παραλογή αυτή, το φύτεμα και ο γάμος το Μάη, κατά τις μεσαιωνικές προλήψεις, συνοδεύονται από κακοτυχία.
Οι τρεις πρώτοι στίχοι του τραγουδιστού αυτού χορού αναφέρουν:
Ο Κωσταντίνος ο μικρός ο μικροκωσταντίνος,
το Μάη φυτειάν εφύτευε, το Μάη γυναίκα επήρε,
το Μάη του ‘ρθε μήνυμα, να πάει μακριά στα ξένα…
Σε ένα άλλο αγροτικό κερκυραϊκό δίστιχο τση αγάπης, αναφέρεται:
Το Μάη αποφάσισα για να σε αγαπήσω
δεν ημπορώ χωρίς εσέ στον κόσμο αυτό να ζήσω
Ο Μάης δεν λείπει ούτε από τα τοπικά νανουρίσματα.
Ο Γεράσιμος Χυτήρης κατέγραψε ένα από αυτά στους Κουραμάδες (το χωριό του) το 1945, όπως του το απήγγειλε η Αναστασιά Χυτήρη, το γένος Λαγκαδίτη.
Το σχετικό απόσπασμα αναφέρει:
«Έλα ύπνε έπαρέ το και γλυκά αποκοίμησέ το.
Έπαρ’ το στου Μάη τον κήπο και στου Μάη το περιβόλι
Να του δώκει ο Μάης το μήλο κι ο Θερτής το γλυκό σύκο
Κι ο Άουστος από τ’ αμπέλι, το σταφύλι πού ‘ ναι μέλι…»
Στη σημερινή Κέρκυρα, ο ερχομός του Μάη, γιορτάζεται όπως και στην άλλη Ελλάδα, με την έξοδο στην εξοχή και το πλέξιμο του στεφανιού με λουλούδια. Το στεφάνι κρεμάμε στην πόρτα του σπιτιού, ώσπου, 53 μέρες μετά, την παραμονή της γιορτής τ΄ ΄Αη Γιαννιού, στις 23 Ιουνίου (θερινό ηλιοστάσιο) το ρίχνουμε στις λαμπατίνες για να καεί μαζί με τα κοτσάνια από τη ρίγανη της προηγούμενης χρονιάς και με ξερά χόρτα της εποχής.
Πάνω από τις λαμπατίνες αυτές, κατά το τοπικό έθιμο, περνάμε τρεις φορές για εξαγνισμό από κάθε κακό της χρονιάς που πέρασε, κάνοντας παράλληλα και μίαν ευχή.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΠΟΥΛΗΜΕΝΟΣ (Κέρκυρα, 30.04.2020)
ΠΗΓΕΣ:
- Γερασίμου Χυτήρη, "Τα Λαογραφικά της Κέρκυρας" και
- Στέφανου Πουλημένου "ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ"
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Ο Ανδρέας Μουστοξύδης (Κέρκυρα,1785 – 1860) ήταν Έλληνας λόγιος και πολιτικός των Επτανήσων του 19ου αιώνα.
2. Η ειρεσιώνη ήταν στην αρχαία Ελλάδα κλαδί στολισμένου δένδρου, που αργότερα συνδυάστηκε με τα κάλαντα. Στην εν λόγω περίπτωση ήταν λιγνό κυπαρίσσι, στολισμένο.
3. Ο αγερμός είναι ένας όμιλος ανθρώπων που γυρίζει από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και πραγματοποιεί έτσι, συμβολικά, μια κυκλική πομπή, ανταλλάσσονται ευχές και τραγούδια (κάλαντα) με τους νοικοκυραίους και αυτοί τους δίνουν σαν ανταμοιβή διάφορα φαγώσιμα της ημέρας.
.png)
