Μαντούκι

Στο βορειοδυτικό μέρος της Κέρκυρας, έξω από την τειχισμένη πόλη, βρίσκεται το παραδοσιακό προάστιο Μαντούκι ή Εξώπολο Μαντουκίου όπως λεγόταν παλαιότερα. Το Μαντούκι υπήρξε αυτόνομη κοινότητα από τις αρχές του 18ου αι., μέχρι που ενσωματώθηκε στο Δήμο Κερκυραίων. Η θέση του κοντά στο λιμάνι και η μικρή απόσταση από την πόλη αποτελούσε το καταλληλότερο μέρος για την εγκατάσταση βιομηχανικών, βιοτεχνικών μονάδων και εργαστηρίων. Αδιάψευστος μάρτυρας της ιστορίας του, μερικά ψηλά μαυρισμένα φουγάρα και μισοερειπωμένα κτήρια, τα οποία φέρνουν στη μνήμη μας άλλες εποχές και κυρίως πριν από το Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Κέρκυρα κατείχε την 6η βιομηχανική θέση της Ελλάδας. Η ονομασία του προαστίου προέρχεται από το οικογενειακό επώνυμο Μάνδουκας, το οποίο αναφέρεται σε συμβολαιογραφικές πράξεις του 16ου αι. στο χωριό Άφρα και με πρώτο όνομα το Γιώργο Μάντουκα. Η μετακίνηση από άλλη περιοχή της Κέρκυρας και η μόνιμη εγκατάσταση εκεί κάποιας οικογένειας με το επώνυμο αυτό, έδωσε τ’ όνομα στο προάστιο Μαντούκι […]. Στη νουβέλα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη Η Τιμή και το χρήμα, αναφέρεται ότι πριν από τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο, ανθούσε το λαθρεμπόριο στην Κέρκυρα μ’ επίκεντρο το Μαντούκι. Το 1917 οι Ιταλοί που κατείχαν την Κέρκυρα, είχαν τοποθετήσει στο Νέο Φρούριο επάνω από το σημερινό Ναυτικό Σταθμό έναν ξύλινο πετεινό κι έλεγαν ότι όταν ο πετεινός αυτός λαλήσει, τότε θα φύγουν κι από το νησί. Μετά το τέλος του πολέμου οι Ιταλοί άρχισαν ν’ αναχωρούν και να επιβιβάζονται στα πλοία. Τότε μία ομάδα Μαντουκιωτών ανέβηκε στις επάλξεις του Νέου Φρουρίου, στη θέση που είχαν στήσει τον ξύλινο πετεινό κι άρχισε να μιμείται το λάλημα του κόκορα.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Γραφική φωτογραφία της Κέρκυρας του 1917, τραβηγμένη μέσα από βάρκα, με φόντο το Μαντούκι της Κέρκυρας

Πηγή: www.corfuland.gr

Λόφος Παρνή

Στην παραλιακή οδό Εθνικής Αντιστάσεως 20, βρίσκονται οι αποθήκες της «Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών» και νοτιοδυτικά αυτών κοντά στο δρόμο συναντάμε έναν κατάφυτο λοφίσκο, ο οποίος συνεχίζει δυτικά μέχρι την ανηφορική οδό Νικολάου Ζερβού που οδηγεί στο Κεφαλομάντουκο. Ο λόφος αυτός που έχει το τοπωνύμιο Παρνή επεκτείνεται προς Νότο και καταλήγει στον κεντρικό δρόμο Σπύρου Ραθ. Από εκεί αριστερά συνεχίζει μέχρι τον αριθμό 9 της ομώνυμης οδού, όπου ένα μικρό ανηφορικό δρομάκι φθάνει στην κορυφή του λόφου, ο οποίος μετά κατηφορίζει προς το μέρος της Εθνικής Αντιστάσεως.

Η περιοχή αυτή καταλαμβάνει μια έκταση 56.000 τ.μ. περίπου, στην οποία υπάρχουν κατοικίες, μικρές καλλιεργήσιμες εκτάσεις αλλά και αρκετά ελαιόδεντρα.

Το τοπωνύμιο Παρνή επικράτησε από το επώνυμο των προγόνων των σημερινών ιδιοκτητών, οι οποίοι διέμεναν στην περιοχή κι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Πρώτος που κατοίκησε στο μέρος αυτό με τ’ αναφερόμενο επώνυμο ήταν ο Μιχάλης Παρνής στα τέλη του 19ου αιώνα, από τον οποίο καθιερώθηκε και το τοπωνύμιο στο λόφο αυτό.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Λόφος Κόντη

Πάνω από τη νότια πλευρά του Εμπορικού Κέντρου Κεφαλομάντουκου βρίσκεται ο Λόφος Κόντη, ιδιοκτησίας άλλοτε της ομώνυμης οικογένειας, η οποία μετοίκησε στην Κέρκυρα από το Δέλβινο της Β. Ηπείρου και διέμενε στο Μαντούκι με το σύνθετο επίθετο Κωνστα-Κόντης, το οποίο με τον καιρό έγινε απλό Κόντης.

Στον παραπάνω λόφο πρώτος κατοίκησε ο Δημήτρης Κωνστα-Κόντης το 1850 π., όπου σώζεται και το σπίτι του στο Κεφαλομάντουκο. Ένα δρομάκι κάθετο κι αδιέξοδο στην οδό Σπύρου Ραθ μετά τον αριθμό 21 Α' μας οδηγεί σ’ ένα μεγάλο παλιό και μονώροφο κτήριο το οποίο είναι η αναφερόμενη οικία. Ο Λόφος Κόντη ήταν άλλοτε κατάφυτος από ελιές, αμυγδαλιές και καλλιεργήσιμες εκτάσεις μ’ αμπέλια, αλλά τα τελευταία χρόνια με την οικοπεδοποίηση μεγάλου μέρους του και τη μη γεωργική του εκμετάλλευση έχει αλλάξει εικόνα.

Η οικογένεια Κοντή λειτουργούσε και καμίνι τούβλων και κεραμιδιών, το οποίο ήταν από τα μεγαλύτερα και πιο γνωστά στο νησί. Το καμίνι αυτό λειτουργούσε στον ιδιόκτητο λοφίσκο που βρίσκεται νότια από τις νέες εγκαταστάσεις του Ο.Λ.Κ (Οργανισμού Λιμένα Κέρκυρας) και πίσω από τα κτήρια της οδού Εθνικής Αντιστάσεως 14,16,18. Στη Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Jonie με ημερομηνία 24.9.1836 δημοσιεύεται η νεκρολογία του Σπυρίδωνος Κώνστα Κόντη (1787–1836), γραμμένη από τον Ιωάννη Παρισιάδη, για τον οποίο αναφέρεται ότι γεννήθηκε στο Μαντούκι, από ευκατάστατους γονείς και διατηρούσε βιομηχανία κεραμικής παράλληλα με την ενασχόληση του με το εμπόριο. Σε μερικά τούβλα με οβάλ σφραγίδα που σώζονται σήμερα διαβάζουμε «ΑΔΕΛΦΟΙ Δ. ΚΟΝΤΗ ΚΕΡΚΥΡΑ» και αναφέρεται στους αδελφούς Αιμίλιο – Φρειδερίκο και Κωνσταντίνο, υιούς του Δημήτρη Κοντή.

Σήμερα στη θέση του καμινιού κι όπου δεν έχει καλυφθεί ακόμη με βλάστηση το μέρος που γινόταν η εξόρυξη της πρώτης ύλης, διακρίνεται το αργιλώδες έδαφος (καγιάς), που χρησίμευε για την κεραμική.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Λαλέ

Με την ονομασία Λαλέ χαρακτηρίζεται μία μικρή επικλινής περιοχή νοτιοδυτικά του Μαντουκιού, που αρχίζει περίπου από την οδό Σπύρου Βασιλείου 23 (βόρεια του Καθολικού και Ορθόδοξου Νεκροταφείου) και επεκτείνεται κατά μήκος 300 μ. δεξιά κι αριστερά της ομώνυμης οδού.

Το μέρος αυτό ήταν άλλοτε ιδιοκτησία του Γεωργίου Δ. Σαΐνη (Ζαΐμη), ο οποίος διέμενε στην περιοχή αυτή κι ασχολείτο με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι μεγαλύτεροι κάτοικοι τον θυμού­νται κυρίως γιατί περιφερόταν και πουλούσε γάλα και γιαούρτι που παρασκεύαζε ο ίδιος μ’ ένα ξεχωριστό τρόπο και το προσέφερε μέσα σε μπουκαλέτα (πήλινες κανάτες).

Ο αναφερόμενος μαζί με τ’ αδέλφια του Αντώνη και Ελένη είχαν το οικογενειακό παρωνύμιο Ναστούλη, αλλά τον Γεώργιο Σαΐνη τον αποκαλούσαν και Λαλέ, διότι κατά προφορικές μαρτυρίες των συγγενών του (δεν είχε απογόνους) στις γειτονιές του Μαντουκιού που περιφερόταν και πληροφόρουσε μεγαλόφωνα τους κατοίκους για το γάλα που πουλούσε και το εξαιρετικό του γιαούρτι, ένας νεαρός βραδύγλωσσος τον αποκαλούσε Λαλέ. Αυτό ήταν αρκετό για να τον αναφέρουν οι Μαντουκιώτες από τότε με μια δόση καλοκάγαθης ειρωνείας με το παρωνύμιο αυτό, το οποίο καθιέρωσε και το τοπωνύμιο στην περιοχή που ήταν τα κτήματα με την κατοικία του.

Η παραπάνω οικογένεια καταγόταν από το Σούλι και πρώτος στην περιοχή κατοίκησε ο παππούς των ανωτέρω αδελφών, Αναστάσιος Σαΐνης κατά τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα, όταν οι Σουλιώτες ομαδικά κατέφυγαν για προστασία στην Κέρκυρα.

Ο Γεώργιος Σαΐνης (Λαλές) πέθανε το 1961 αλλά το τοπωνύμιο αναφέρεται ακόμη και σήμερα.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Κεφαλομάντουκο

Δυτικά του προάστιου του Μαντουκιού και στη συνέχεια αυτού, επάνω σ’ ένα ύψωμα βρίσκεται η περιοχή του Κεφαλομάντουκου. Ο λόφος αυτός ήταν άλλοτε κατάφυτος από ελαιόδεντρα και γι’ αυτό ονομαζόταν Monte Olivetto (Λόφος των Ελαιών ή Όρος των Ελαιών). Οι ονομασίες αυτές αναφέρονται και σε διάφορα χαρτογραφικά τεκμήρια αιώνων που απεικονίζουν την περιοχή αυτή. Είναι μια ωραιότατη τοποθεσία με θαυμάσια θέα, απ’ όπου αντικρίζει κανείς τις βόρειες ακτές της Κέρκυρας, τα γραφικά και ιστορικά νησάκια Βίδο και Λαζαρέτο και τις απέναντι οροσειρές της Ηπείρου και Αλβανίας.

Μια εκκλησία της Υ. Θ. Ελεούσας του 16ου αιώνα που υπάρχει εκεί, συμπληρώνει τη γραφικότητα της περιοχής. Στο λόφο αυτό λόγω της ύπαρξης πλουσίων στρωμάτων πηλού, λειτουργούσαν μέχρι το 1955 π., μερικές βιοτεχνίες αγγειοπλαστικής που παρήγαγαν κεραμίδια, τούβλα και διάφορα παραδοσιακά αγγεία.

Από το ύψωμα αυτό υπήρχε μεγάλη ορατότητα προς το λιμάνι, την πόλη, το φρούριο Αβράμη και το Νέο Φρούριο, γι’ αυτό κατά τις πολιορκίες και επιθέσεις της πόλης από τους διάφορους κατακτητές, ο λόφος αυτός οχυρωνόταν με μεγάλα πυροβόλα, για να ελέγχονται οι γύρω χώροι. Στη θέση αυτή το 1716, κατά την πολιορκία της Κέρκυρας οι Τούρκοι έστησαν κανονιοστοιχία, με στόχο την πόλη, τα φρούρια και τα βενετικά πλοία που έπλεαν στη θαλάσσια περιοχή του Βίδου. Επίσης, το 1798 που κατείχαν την Κέρκυρα οι Δημοκρατικοί Γάλλοι, στο χώρο αυτό δόθηκαν σκληρές μάχες και χύθηκε πολύ αίμα κατά την τετράμηνη πολιορκία της Κέρκυρας από τους Ρωσοτούρκους (Νοέμβρης 1798 – Φλεβάρης 1799). Το Κεφαλομάντουκο λόγω της θέσης του που δεσπόζει στις γύρω περιοχές αποτελούσε ανέκαθεν μια σπουδαία στρατηγική θέση.

Το τοπωνύμιο Κεφαλομάντουκο είναι σύνθετο, από τη λέξη Μαντούκι, λέξη που προέρχεται από το οικογενειακό επώνυμο Μάνδουκας και τη λέξη κεφαλή που σημαίνει την κορυφή, την προεξοχή του εδάφους ή του Μαντουκιού. Η θέση της περιοχής αυτής που παρουσιάζει ανύψωση του εδάφους και βρίσκεται πάνω από το Μαντούκι, έδωσε την ονομασία Κεφαλομάντουκο. Η τοποθεσία αυτή στις αρχές του 18ου αιώνα αναφέρεται και Ράχη του Μπόζη, προφανώς από το επώνυμο ή παρωνύμιο κάποιας οικογένειας που διέμενε εκεί.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Κατζάμβρια

Το τοπωνύμιο Κατζάμβρια, το οποίο σήμερα ελάχιστα αναφέρεται τείνει κι αυτό να λησμονηθεί. Βρίσκεται στο Κεφαλομάντουκο προς την κορυφή του λόφου, αρχίζει από τ’ ανηφορικό σημείο της οδού Σπύρου Ραθ 21 και συνεχίζει μέχρι την 11η πάροδο της ομώνυμης οδού. Η ονομασία αυτή αναφέρεται επίσης και ως Κατσαμπρίγα αλλά και Καλαμπρία.

Χαρακτηριστικό είναι ότι ένα ψηλό σημείο του λόφου πίσω από τις εγκαταστάσεις Ποδοβά (Εθνικής Αντιστάσεως 42) το αποκαλούν οι μεγαλύτεροι ακόμη και σήμερα Τσούμπα Καλαμπρία. Τα παλαιότερα χρόνια πριν αναπτυχθεί τόσο πολύ η βλάστηση, ανέβαιναν στη θέση αυτή οι ψαράδες, διότι από εκεί διέκριναν στην απέναντι θαλάσσια περιοχή τις μετακινήσεις των ψαριών (κυρίως των παλαμιδιών) και αφού τα παρατηρούσαν σε ποιο ακριβώς σημείο βρίσκονταν, ειδοποιούσαν τους συναδέλφους τους που έπλεαν με τα ψαροκάικα πάρα δίπλα και τα περιέκλειαν στα δίχτυα τους.

Το τοπωνύμιο αυτό σε συμβόλαιο του 1892 της οικογενείας Κόντη αναφέρεται:

…περιοχή Κατζάμβρια ή Κατσάμπρια τού Κεφαλομάντουκου…

Η ετυμολογία του αναφερόμενου τοπωνυμίου παραμένει δυσεξήγητη.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Καλαμινιάτικα

Στη νότια πλευρά του προαστίου Μαντουκιού και στο ψηλότερο σημείο βρίσκεται ένας μικρός συνοικισμός γνωστός με την ονομασία Καλαμινιάτικα. Στην περιοχή αυτή οδηγούμαστε από το στενό δρομάκι Χριστόδουλου Δεσύλλα Πάργα (μετά την Ξενοφώντος Στρατηγού 92) και αφού διανύσουμε μερικά μέτρα ανεβαίνουμε αρκετά σκαλοπάτια, όπου συναντάμε τ' αναφερόμενο τοπωνύμιο. Επίσης και η ανηφορική 11η πάροδος Ξενοφώντος Στρατηγού, η οποία σε ορισμένα σημεία μας προσφέρει την ωραία θέα του λιμανιού, μας κατευθύνει στον συγκεκριμένο συνοικισμό.

Η ονομασία αυτή επικράτησε από την άλλοτε φυτική κάλυψη της περιοχής με ένα είδος καλαμιών, τα οποία έδωσαν με τον καιρό στην κορυφή αυτού του λόφου το τοπωνύμιο Καλαμινιάτικα. Το αναφερόμενο αυτοφυές φυτό, αναπτυσσόμενο εκτεταμένα με το χρόνο έδωσε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα στη θέση αυτή, από το οποίο οι περίοικοι καθιέρωσαν την ανωτέρω ονοματοθεσία.

Πρέπει επίσης να αναφέρουμε και μία λαϊκή ετυμολογία που μας πληροφόρησαν μερικοί κάτοικοι της περιοχής σχετικά με την ονομασία αυτή. Στο χώρο εκεί διέμεναν και οικογένειες που ασχολούνταν παλαιότερα με την κασσιτέρωση (γάνωμα) χάλκινων σκευών. Οι γανωματήδες αυτοί, οι γνωστοί και ως σταγκοπινιάτες, χρησιμοποιούσαν το καλάι (κασσίτερο) για την επικάλυψη των χαλκωμάτων και ίσως από την τούρκικη λέξη kalay να ονόμασαν το μέρος Καλαμινιάτικα, μία εκδοχή όχι τόσο αποδεκτή. Σήμερα διάφορες τοποθεσίες που είναι κατάφυτες από καλάμια αναφέρονται συνήθως με το τοπωνύμιο Καλαμίλας.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Βόγγολη

Στο βιβλίο του κ. Σουρτζίνου Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας στο προάστιο του Μαντουκιού παρουσίαζονται τα εξής τοπωνύμια: Βόγγολη, Καλαμινιάτικα, Κατζάμβρια, Κεφαλομάντουκο, Λαλέ, Λόφος Κόντη, Λόφος Παρνή, Μαντούκι, Πεταλά.

Βόγγολη

Στην αρχή του προαστίου του Μαντουκιού συναντάμε τον συνοικισμό Βόγγολη, ο οποίος αρχίζει από τη διασταύρωση των οδών Ξενοφώντος Στρατηγού και Σπύρου Μουρίκη και συνεχίζει δεξιά κι αριστερά της κεντρικής οδού μέχρι την 11η πάροδο Ξενοφώντος Στρατηγού και Ιωάννου Γαρδικιώτη, όπου βρίσκεται και η εκκλησία της Παναγιοπούλας.

Η ονομασία του μέρους καθιερώθηκε από το παρωνύμιο Βόγγολη της οικογένειας Τεμπονέρα που διέμενε από τις αρχές του 19ου αι. στην περιοχή αυτή. Σε διαθήκη με ημερομηνία 12 Σεπτεμβρίου 1813 αναφέρεται ο Βιτόριος Τεμπονέρας του ποτέ Αντωνίου, κάτοικος Μαντουκιού κι είναι η πρώτη φορά που το επίθετο Τεμπονέρας συνοδεύεται από το παρωνύμιο Βόγγολης. Επίσης σ'άλλη διαθήκη με ημερομηνία 14 Μαρτίου 1914 αναφέρεται τ'όνομα του Σπυρίδωνος Τεμπονέρα Βόγγολη. Παρατηρούμε στη νεότερη διαθήκη ότι μετά από 100 χρόνια εξακολουθεί ακόμη στο επίθετο Τεμπονέρας να συνυπάρχει και το παρώνυμο της οικογένειας Βόγγολη. Από προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων του ανωτέρω προαστίου πληροφορούμεθα ότι διέμενε στην περιοχή γωστός ιατρός, ονομαζόμενος Βόγγολης Τεμπονέρας Γ., αλλά και στην 8η πάροδο Ξενοφώντος Στρατηγού, κοντά στο σημείο που σήμερα προβάλλει μία αιωνόβια μανόλια κατοικούσε ομώνυμη οικογένεια εμπόρων. Βόρεια του χώρου αυτού σώζονται και τα εντυπωσιακά ερείπια του πέτρινου κτηρίου που χρησίμευε άλλοτε για αποθήκευση του κοκ (είδος λίθάνθρακα) [..]. Σήμερα, οι κάτοικοι του Μαντουκιού αναφέρουν συχνά το τοπωνύμιο Βόγγολη όταν θέλουν να προσδιορίσουν την περιοχή αυτή.

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Ακταίον

Το τοπωνύμιο αυτό χαρακτηρίζει την ωραιότερη θέση της ανατολικής Πάνω Πλατείας, στην αρχή της οδού Αγωνιστών Πολυτεχνείου και πάνω από το Ν.Α.Ο.Κ (Ναυτικό Αθλητικό Όμιλο Κέρκυρας).

Στο χώρο αυτό επί Ενετών υπήρχε το ένα από τα δύο στρατιωτικά νοσοκομεία, το οποίο ήταν τριώροφο και κάθε όροφος διέθετε 56 κλίνες. Το νοσοκομείο αυτό μαζί με το άλλο που βρισκόταν στη θέση των Παλαιών Ανακτόρων, κατεδαφίστηκε από τους Αυτοκρατορικούς Γάλλους, όταν αναδιαμορφώθηκε και εξωραΐστηκε η περιοχή της Άνω και Κάτω Πλατείας. Επίσης στη θέση αυτή βρισκόταν το οχυρό Βαλιέρ, ένα από τα πολλά οχυρά της βενετσιάνικης πόλης.

Σε χαρακτικά των μέσων περίπου του 19ου αι. και σε φωτογραφίες νεότερες, που εικονίζουν το μέρος αυτό της Πάνω Πλατείας, βλέπουμε εκεί την Κολόνα του Ντούγκλας, πριν μεταφερθεί το 1907 στη θέση που βρίσκεται σήμερα, αλλά και το φανό, που τοποθέτησαν οι Άγγλοι το 1856.

Το τοπωνύμιο καθιερώθηκε από το επίθετο της αρχαίας γλώσσας ακταίος,-α,-ον, που σημαίνει παραθαλάσσιος, παράλιος και προσδιορίζει τη θέση του μέρους αυτού, που βρίσκεται στην άκρη της ξηράς επί της ακτής. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η θέση αυτής της περιοχής προς τη θάλασσα καθιέρωσε το τοπωνύμιο Ακταίον.

Ο χώρος αυτός χρησιμοποιήθηκε πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο για την εγκατάσταση μικρού θερινού υπαίθριου κινηματογράφου με την ενδεικτική ονομασία Ακταίον, ο οποίος σταμάτησε τις προβολές κατά τη διάρκεια του πολέμου και συνέχισε μετά ως το 1946.

Στη θέση αυτή, το 1948 ο Κωνσταντίνος Τριαντάφυλλος (Πέρδικας) λειτούργησε θερινό εστιατόριο με την ονομασία Αυρα, αλλά κι αργότερα διάφορα άλλα εστιατόρια και καφενεία προσέφεραν τις υπηρεσίες τους, στους Κερκυραίους και τους ξένους, συνεχίζοντας την παράδοση της ονομασίας των καταστημάτων από το τοπωνύμιο Ακταίον.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Φωτογραφία: Carte postale της θέσης Ακταίον με το θερινό κινηματογράφο κατά τη διάρκεια του '30, όπου διακρίνονται διαφημίσεις καταστημάτων και αντιπροσωπειών. (Συλλογή Γιάννη Πετσάλη)

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Αεροδρόμιο

 

Η ονομασία Αεροδρόμιο, άρχισε σιγά-σιγά να καθιερώνεται ως τοπωνύμιο από το 1937, όταν ξεκίνησαν οι εργασίες του συγκροτημένου αεροδρομίου, αφού προηγουμένως μελετήθηκαν τα φυσικά εμπόδια, η φόρα και η ταχύτητα των ανέμων που πνέουν στην περιοχή αυτή, τα καθοδικά κι ανοδικά ρεύματα κι άλλα απαραίτητα στοιχεία. Στο χώρο που λειτουργούσαν μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα οι Αλυκές Γαρίτσας και υπήρχε ένας μικρός επίπεδος χώρος από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο με υπόστεγα, όπου στεγάζονταν τα ζέπελιν, κατασκευάστηκε ο πρώτος διάδρομος προσγείωσης με φορά από Βορρά προς Νότο (όχι όπως είναι σήμερα από Ανατολή προς Δύση), ο οποίος δεν ξεπερνούσε τα 800 μ..Τότε δύο ελαφρά αεροσκάφη της εποχής προσγειώθηκαν με επιτυχία. Το πρώτο ήταν της Αεροπορικής Εταιρείας Ευστράτιου Ξύδη, με το χαρακτηριστικό G.ADAD, που προσγειώθηκε στην Κέρκυρα στις 23.9.1937 προκειμένου να χαρτογραφήσει την περιοχή του αεροδρομίου και το δεύτερο αεροσκάφος της πολιτικής αεροπορίας (ιδιωτικό) με το χαρακτηριστικό SX-AAA, που προσγειώθηκε στις 26.9.1937 για έλεγχο καταλληλότητας του διαδρόμου, με κυβερνήτη τον Κ. Αδοσίδη. Ο σημερινός διάδρομος του αεροδρομίου άρχισε να κατασκευάζεται στις αρχές του 1945 και στρώθηκε στην πρώτη φάση με 100.000 κυβικά μπάζα, από τα ερείπια της βομβαρδισμένης πόλης. Το μήκος του διαδρόμου από 800 μ. αρχικά, επεκτάθηκε στα 1.200 μ., για να φθάσει στα μέσα της δεκαετίας του '50 τα 1.800 μ. Τότε ο πρώτος που σκέφθηκε να δρομολογηθεί αεροπλάνο στη γραμμή Αθήνα-Κέρκυρα, ήταν ο Ζήνος Σούσης, ο οποίος πέτυχε το 1949 τη δρομολόγηση μικρού αεροπλάνου 22 θέσεων, τύπου DC-3, της Α.Μ.Ε (Αεροπορικαί Μεταφοραί Ελλάδος Α.Ε), που έκανε τη διαδρομή σε 1,5 ώρα [..]. Ο διάδρομος επεκτάθηκε όσο επέτρεπαν τα φυσικά εμπόδια κι έφθασε τα 2.400 μ., τα οποία όμως δεν κρίνονται απολύτως επαρκή για τα σημερινά αεροποπλοϊκά δεδομένα.Γι' αυτό είχαν γίνει προμελέτες για τη μεταφορά του αεροδρομίου στον χώρο των Αλυκών Λευκίμμης, η οποία τελικά δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω του τεράστιου κόστους κατασκευής.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Φωτογραφία:Διαφήμιση για την προβολή της πρώτης αεροπορικής εταιρείας στην Κέρκυρα. Τουριστικός οδηγός Πέτρου Μπολοβίνου, 1950

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Αγροκήπιο

Στην οδό Κολοκοτρώνη και πλησίον των Φυλακών, στο χώρο που βρίσκεται το Δικαστικό Μέγαρο αλλά και νοτιοανατολικά αυτού, λειτουργησε το 1911 ένας μικρός γεωργικός σταθμός που οι Κερκυραίοι αποκαλούσαν Αγροκήπιο. Ήταν ένα πρότυπο κτήμα της γεωργικής υπηρεσίας με καλλιεργήσιμη έκταση 30.000 τ.μ περίπου, στην οποία γινόταν υποδειγματική καλλιέργεια σ'επιστημονική βάση με την επίβλεψη γεωπόνων και τη βοήθεια γεωργοτεχνιτών και εργατών. Σκοπό είχε τη μελέτη νέων μεθόδων, τη βελτίωση των ειδών, τη μεγαλύτερη απόδοση αυτών, την εξαγωγή επιστημονικών συμπερασμμάτων και τη διάθεση στην αγορά των παραγόμενων αγροτικών προϊόντων. Η ονομασία Αγροκήπιο του μικρού αυτού γεωργικού σταθμού, έγινε ευρύτερα γνωστή και καθιερώθηκε ως τοπωνύμιο στην περιοχή. Στο χώρο αυτό καλλιεργούνταν διάφορα οπωροφόρα δέντρα, αμπέλια, ελιές, καλλωπιστικά φυτά, δενδρύλλια κι άλλα από τα οποία μεγάλο μέρος διέθεταν με χαμηλές τιμές για μεταφύτευση με σκοπό τη διάδοση της δενδροκομίας. Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του πωλούσε ετησίως περίπου 4.000 δενδρύλλια, ενώ η ζήτηση ήταν πολύ μεγαλύτερη, αλλά η ανεπάρκεια νερού περιόριζε την καλλιέργεια. Επίσης στον χώρο αυτό εκτρέφονταν βοειδή και μέλλισες [...] Το 1970 σταμάτησαν οι καλλιέργειες στο χώρο και στη θέση αυτή λειτούργησε το ΚΕ.Γ.Ε. (Κέντρο Γεωργικής Εκπαίδευσης) το οποίο ήταν βραχείας μάθησης για θέματα σχετικά με τη γεωργία, αιγοπροβατοτροφία, μελισσοκομία, ραπτική,κοπτική, κεντητική, ανθοκομία, βρεφοκομία, οικιακή οικονομία, διατροφή κ.α.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Άγιος Σπυρίδωνας Σαρόκου

 

Στο μέσο περίπου της οδού Μιλτιάδου Μαργαρίτη βρίσκεται η αναφερόμενη εκκλησία, η οποία χαρακτήρισε με το όνομά της, τη συγκεκριμένη τοποθεσία αλλά και την ευρύτερη περιοχή Σαρόκου. Ο ναός αυτός κτίστηκε το 1735 από τον Κωνσταντίνο Τσαγκαρά και αφιερώθηκε σε ανάμνηση του πρώτου θαύματος του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα, της ίασης του τυφλού Θεόδωρου. Η μοναχοκόρη του Τσαγκαρά, Χρυσούλα, παντρεύτηκε τον Θεόδωρο Αλιφιεράκη και επειδή απεβίωσε άτεκνη, η εκκλησία περιήλθε στην κατοχή του ανεψιού της Σπυρίδωνα Αλιφιεράκη του Παναγιώτη. Ο τελευταίος αυτός κληρονόμος ζήτησε από τη Γερουσία του Ιονίου Κράτους να παραχωρήσει την εκκλησία σ' αδελφότητα. Το αίτημα αυτό έγινε δεκτό με θέσπισμα της 29.05.1815 και ο ναός παρέμεινε για ένα περίπου αιώνα συναδελφικός, μέχρι που υπάχθηκε στο νόμο περί ενοριακών ναών. Μία επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την κεντρική είσοδο μας αναφέρει :

ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΥ

ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΘΕΙΣ

ΕΝ ΕΤΕΙ 1880

Στην εκκλησία υπάρχουν αξιόλογες εικόνες του Γεωργίου Σαμαρτζή και του Χαράλαμπου Παχή. Ξεχωρίζει η εικόνα του επιτάφιου που βρίσκεται στην Αγία Τράπεζα , έργο του αγιογράφου Μαμονά καθλως και η ιερή επάργυρη εικόνα με τ'αφιερώματα των πιστών, η οποία λιτανεύεται και αναπαριστά το πρώτο θαύμα του Αγίου στο νησί μας.

Η εκκλησία επρτάζει και πανηγυρίζει στις 13 Ιουλίου « τ'αγιού το θαύμα», όπως το αναφέρει συνήθως ο λαός μας.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Άγιοι Πατέρες

Κοντά στο κέντρο της παλιάς πόλης και σε μικρή απόσταση από τη θέση που υπήρχε η Βασιλική Πύλη (Πόρτα Ριάλα), βρίσκεται ο λόφος των Αγίων Πατέρων, ανάμεσα από τους δύο άλλους λόφους του Καμπιέλου και του Αγίου Αθανασίου. Το μέρος χρησιμοποιήθηκε ως πυροβολείο από τους Τούρκους στην πολιορκία του 1537.

Είναι μία περιοχή που τ’ονομά της καθιερώθηκε από την ομώνυμη ιστορική εκκλησία που βρίσκεται στη θέση αυτή και η οποία κτίστηκε στα μέσα περίπου του 17ου αιώνα, αφιερωμένη στη μνήμη των 318 Πατέρων της Α’ Οικουμενικής Συνόδου που έγινε στην Νίκαια της Βιθυνίας το 325 επί αυτοκρατορίας του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Στη Σύνοδο αυτή, όπως είναι γνωστό, έλαβε μέρος και ο Επίσκοπος Τριμυθούντος Κύπρου Σπυρίδων και ο Επίσκοπος Κέρκυρας Απολλόδωρος.

Η περιγραφή που σώζεται πάνω από το υπέρθυρο της δυτικής εισόδου, μαρτυρεί ότι ο ναός, αν και πολύ παλαιότερος, ανοικοδομήθηκε <<εκ βόθρου>> (εν. εκ βάθρων) τον Απρίλιο του 1768. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 13 Σεπτεμβρίου 1943, καταστράφηκε από εμπρηστικές βόμβες των Γερμανών μαζί με τόσα άλλα ιστορικά κτίρια της πόλης. Το 1994 επί Μητροπολίτου Τιμόθεου Τριβυζά η εκκλησία και το χαρακτηριστικό πυργωτό καμπαναριό αναστηλώθηκαν και διαμορφώθηκε ο περιβάλλων χώρος. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1997 τελέστηκαν με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια τα εγκαίνια του ανακαινισμένου ναού.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

 Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Άγιοι Θεόδωροι Στρατιάς

Στο προάστιο της Γαρίτσας, αφού διασχίσουμε την οδό Θεόδωρου Δεσύλλα, συναντάμε δεξιά την οδό Αγίων Θεοδώρων, που μας οδηγεί στο ομώνυμο μοναστηριακό συγκρότημα, από το οποίο προέκυψε το τοπωνύμιο που χαρακτηρίζει τη γύρω απ' αυτό περιοχή της Στρατιάς. Η μονή είναι αφιερωμένη στους Αγίους Θεόδωρο Μεγαλομάρτυρα Τήρωνα και Θεόδωρο Στρατηλάτη, εορτάζει όμως μόνο τη μνήμη του Αγίου Θεοδώρου Τήρωνα, ενώ στη μνήμη του Αγίου Θεοδώρου Στρατηλάτη τελείται λειτουργία. Υπάρχει και μία δεύτερη μονή αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο, εξ ου και το μοναστήρι αναφέρεται ως:

Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος και Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου.

Το καθολικό οικοδομήθηκε τον 5ο μ.Χ. αι. σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής, με υλικά προερχόμενα από τον παρακείμενο αρχαίο ναό της Αρτέμιδας. Τα υπόλοιπα κτίσματα της μονής που υπάρχουν ως σήμερα, κατασκευάστηκαν το 16ο και 18ο αιώνα. Το μοναστήρι διέθετε μεγάλη περιουσία, την οποία δήμευσαν οι Δημοκρατικοί Γάλλοι το 1797 και διέκοψαν τη λειτουργία του. Εγκατέστησαν δε στρατιωτική φρουρά στα οικήματα του μοναστηριού, μάλιστα μερικά ισόγεια δυτικά κελιά χρησίμευαν ως φυλακή για τους Γάλλους στρατιώτες. Στα 1816 ο Άγγλος Αρμοστής Τόμας Μαίτλαντ επισκεύασε τη μονή, η οποία επαναλειτούργησε, όπως μαρτυρεί η αναθηματική ανάγλυφη επιγραφή με το οικόσημό του, πάνω από τη βόρεια είσοδο του ναού. Με τους βομβαρδισμούς των Ιταλογερμανών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, υπέστη σοβαρές καταστροφές. Σήμερα, διατηρείται σε καλή κατάσταση με τη φροντίδα των καλογριών και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δείγματα μοναστηριακής αρχιτεκτονικής της Κέρκυρας.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Αγιάδες (Αλιάδες)

Στο προάστιο στο Μαντούκι συναντάμε το συνοικισμό Αγιάδες, ο οποίος αρχίζει από τη θέση που βρίσκεται η εκκλησία της Παναγιοπούλας, στο μέσο περίπου του Μαντουκιού και τελειώνει στο τρίστρατο όπου ανηφορίζει ο δρόμος για το κεφαλομάντουκο, ενώ δεξιά η οδός Ανδρεά Κάλβου οδηγεί στο Νέο Λιμάνι. Η θέση του προαστίου αυτού παράπλευρα στη θάλασσα και η έλλειψη κτηματικής περιουσίας των κατοίκων, οδήγησε από τα παλαιότερα χρόνια ν' ασχοληθούν επαγγελματικά με την αλιεία, χρησιμοποιώντας μικρά σκάφη, τα οποία ενδεχομένως να έφεραν την αρχαία ονομασία Αλιάδες (αλιευτικά πλοιάρια- ψαρόβαρκες).Από το όνομα αυτών των μικρών πλοιαρίων που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της παραθαλάσσιας αυτής περιοχής για την αλιεία, πιθανόν δημιουργήθηκε το τοπωνύμιο Αλιάδες, το οποίο με παραφθορά κατέληξε να γίνει Αγιάδες. Συναφείς προς το Αλιάδες είναι οι αρχαίες : ἁλιεύς, ἅλιος (θαλασσινος), ἅλς (θάλασσα), οι οποίες συνηγορούν κι αυτές για την επικράτηση του τοπωνυμίου σε μια τέτοια περιοχή δίπλα στη θάλασσα.

Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι κατά το διάστημα της Τουρκοκρατίας στην Ήπειρο, πολλοί κάτοικοι από το απέναντι Θεσπρωτικό λιμανάκι και ψαροχώρι Σαγιάδα, που βρίσκεται κοντά στα Αλβανικά σύνορα, ήλθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Μαντουκιού. Από την ονομασία ή το επίθετο Σαγιάδα ή Σαγιαδινός, που είναι διαδεδομένο στην περιοχή, ενδέχεται να καθιερώθηκε με παραφθορά η ονομασία Αγιάδες.

Ερευνώντας τ' αναφερόμενο τοπωνύμιο παρατηρούμε ότι δεν είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα την ακριβή ετυμολογία του.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Φωτογραφία: Corfu old Photos -1

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Αγία Σοφία

Στην αρχή της οδού Βελισαρίου, η οποία οδηγεί στην Εβραϊκή και στην παρακείμενη θέση που υπήρχε μέχρι το 1893 το μεγαλόπρεπο μνημείο της Πόρτας Ριάλας, συναντάμε την εκκλησία της Αγίας Σοφίας ή Αγιά Σοφιά, όπως αποκαλείται από τους κατοίκους. Ο ναός αυτός είναι ο μόνος στην πόλη και τα προάστια αφιερωμένος στην αναφερόμενη Αγία, ο ποίος καθιερώθηκε ως αγιονύμιο της Εβραϊκής συνοικίας, αλλά και η οδός που βρίσκεται πλησίον αυτού και καταλήγει στη Σπηλιά φέρει την ομώνυμη ονομασία. Η εκκλησία χτίστηκε το 1696 από τον ιερέα Αυγουστίνο Δενόρη κι ήταν μικρότερη της σημερινής, ενώ αργότερα με την επέκταση που έγινε σε χώρο που παραχώρησαν οι αδελφές Δεβιάζη και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Χρόνη, πήρε τη μορφή που παρατηρούμε σήμερα. Το 1846 αναφέρεται ως ιδιοκτησία της οικογένειας Γαβαλά, ενώ μετά περιήλθε στους κληρονόμους αδελφούς ιερείς Φώτιο και Νικόλαο Νικολόπουλο (Νικόπουλο).

Από τότε αρχίζει η παρακμή και η εγκατάληψη της εκκλησίας, η οποία σιγά- σιγά ερειπώνεται. Το 1846 η αδελφότητα και συντεχνία τεκτόνων (κτιστών και ξυλουργών) ζήτησε και ανέλαβε με δικά της έξοδα την επιδιόρθωση του ναού, ο οποίος αποπερατώθηκε το 1851 όπως μας πληροφορεί η επιγραφή που βρίσκεται σήμερα στην πρόσοψη της εκκλησίας.

ΟΥΤΟΣ Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ

ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΤΥΡΟΣ ΣΟΦΙΑΣ

ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΣΗΦ

ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΘΗ ΕΝ ΕΤΕΙ ΣΩΤΗΡΙΟ

ΑΩΝΑ

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Αγία Μαρίνα, Ανάληψης

Το πολυπληθέστερο είδος των νεοελληνικών τοπωνύμιων είναι τα ναωνύμια (δηλαδή ονόματα εκκλησιών που με τον καιρό γίνονται τοπωνύμια). Ένα από τα πολλά τοπωνύμια, είναι και της Αγίας Μαρίνας, που βρίσκεται στον ομώνυμο λοφίσκο και στο ψηλότερο σημείο της περιοχής της Ανάληψης. Η θέα που προσφέρεται από εκεί είναι πανοραμική, αγκαλιάζει ολόκληρο το βόρειο μέρος του νησιού, την πόλη με τα δύο φρούρια, το λιμάνι, το Νότο μέχρι και την Ήπειρο με το μεγαλοπρεπή ορεινό όγκο της. Το όνομα της κυριάρχησε με το πέρασμα του χρόνου ως τοπωνύμιο. Μπροστά από την είσοδο της εκκλησίας, τοποθετήθηκε στα 1957 από την <<Πανελλαδική Επιτροπή 200ετηρίδος Νότη Μπότσαρη >> αναμνηστική στήλη του Γεωργίου Νότη Μπότσαρη, ο οποίος δολοφονήθηκε εκεί, το 1806, από Αλβανούς κατ' εντολήν του Αλή Πασά και ετάφει στον περιβόλο της εκκλησίας.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Λόφος Αβράμη

Νοτιοδυτικά του Νέου Φρουρίου προβάλλει ο λόφος Αβράμη, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται το κτήριο του πρώην Γηροκομείου, από το οποίο η περιοχή αυτή αποκαλούνταν παλαιότερα << Βουνό των φτωχώνε >>. Στη θέση αυτή μετά την πολιορκία των Τουρκών του 1716, μ΄ εντολή και επίβλεψη του Στρατάρχη Σχολεμβρούργου, κτίστηκε το γνωστό φρούριο Αβράμη ή όπως αναφέρεται από τους ιστορικούς περιηγητές, σε διάφορες εποχές, Αβράμειον, Αβραάμ και Αβραμίου. Το τοπωνύμιο Αβράμη προέρχεται από την ομώνυμη οικογένεια ευγενών που διέμενε εκεί και η οποία ήταν γραμμένη στο Libro d' Oro από το 1490. Με την πολιορκία της Κέρκυρας από τους Τούρκους το 1537, καταστράφηκε και το επιβλητικό λόγω θέσης και μεγαλοπρέπειας πολυτελέστατο μέγαρο Αβράμη, ενώ πριν την καταστροφή είχε εγκατασταθεί εκεί ο διαβόητος Τούρκος πειρατής, ναύαρχος Χ. Βαρβαρόσα. Με την Ένωση της Επτανήσου και πριν αναχωρήσουν από την Κέρκυρα οι Άγγλοι, στις 18 Φεβρουαρίου 1864, υπό τον ήχο της σάλπιγγας ανατίναξαν το φρούριο Αβράμη. Οι πέτρες εκτοξεύτηκαν μέχρι το προάστιο Σαρόκο, προκαλώντας φθορές στις γύρω κατοικίες, ενώ πλήθος κόσμου παρακολουθούσε με θλίψη την καταστροφή των ιστορικών και ένδοξων κερκυραϊκών οχυρών.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά