Μπότηδες, Λαμπριά και Νιοβδόμαδο

 

ΨΗΦΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Μπότηδες, Λαμπριά και Νιοβδόμαδο

Η Κέρκυρα γιορτάζει με τον μοναδικό δικό της τρόπο τις άγιες ημέρες του Πάσχα. Χιλιάδες συντοπίτες μας με διάφορες ιδιότητες συμμετέχουν  στα πλούσια δρώμενα με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα, που κάνουν το νησί μας κορυφαίο προορισμό για τις πασχαλινές αποδράσεις.

Φιλαρμονικές και χορωδίες, φλάμπουρα και σκόλες, επιτάφιοι και λιτανείες των εκκλησιών μας δίνουν  το στίγμα τους στο πλούσιο τελετουργικό των ημερών, ενώ το λαϊκό-θρησκευτικό δρώμενο με το σπάσιμο των μπότηδων κατά την πρώτη Ανάσταση, το Μ. Σάββατο, προσελκύει κάθε χρόνο τα βλέμματα των ντόπιων αλλά και δεκάδων χιλιάδων επισκεπτών.

Με τον όρο μπότηδες δεν εννοούμε σήμερα, μόνο το γνωστό μας πήλινο αγγείο με το μικρό στόμιο, τη μεγάλη κοιλιά και τις δυό χειρολαβές (χερούλια), όπου παλαιότερα αποθηκεύαμε και μεταφέραμε νερό ή κρασί. Αναφερόμαστε σε κάθε λογής πήλινο αγγείο, από πιθάρια μη κερκυραϊκής τεχνοτροπίας έως… γλάστρες!

Με τον μπότη κλείνει το ποίημά του «Ο μοναχός μου πόθος», το 1872, ο Κερκυραίος λογοτέχνης Ιάκωβος Πολυλάς με τους στίχους:

 

Εγώ ούτε πλούτη εζήλεψα, ούτε ομορφιά και νιότη,

κι ούτε τη δόξα θέλω εγώ!

Να ’χω γιομάτο επιθυμώ από κρασί το μπότη.

 

Ο μπότης, ωστόσο, δεν είναι αποκλειστικά κερκυραϊκή λέξη. Η λέξη ακούγεται και στα άλλα νησιά του Ιονίου, μπότι στην Ήπειρο και στην Πελοπόννησο. Είναι εξέλιξη της βυζαντινής (μεσ. ελληνικής) εμπότης (εν + πίνω), που τον βρίσκουμε μικρό στην Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής:

…το άσπρον εμποτόπουλον γεμάτον κρασοβόλι

καθώς και το μικρό του αδελφάκι του στα Πτωχοπροδρομικά (επαιτικό ποίημα Δ΄ του 12^ου αι. στίχ. 300):

 Και καν ας με εγεμίζασιν το εμποτόπουλόν μου…

           Από την ίδια ρίζα προέρχονται το ρήμα εμποτίζω αλλά και, χωρίς την πρόθεση εν, το ποτήρι και το ρήμα ποτίζω.

Η Ανάσταση του Κυρίου, κορυφαία γιορτή της Ορθοδοξίας, γνωστή ευρύτερα με το εβραϊκής προέλευσης όνομα Πάσχα που σημαίνει Πέρασμα, στην κερκυραϊκή ντοπιολαλιά αναφέρεται ως Λαμπριά και ευρύτερα στην Ελλάδα ως Λαμπρή.

            Μια Κυριακή, μια Λαμπριά και μια καλήν ημέρα…

αναφέρει ο πρώτος στίχος μεσαιωνικού κερκυραϊκού τραγουδιστού χορού, καταγεγραμμένου στο χωριό Επίσκεψη της βόρειας Κέρκυρας.

Από το Πάσχα πήρε το όνομά του το ανοιξιάτικο λουλούδι πασχαλιά, ενώ από την Λαμπριά, στην Κέρκυρα, το μικρό αυτοφυές φυτό με τα μικροσκοπικά βαθυκόκκινα άνθη, που το λέμε λαμπριές.

Τη Λαμπριά ακολουθεί το Νιοβδόμαδο (νέα εβδομάδα), η εβδομάδα της Διακαινησίμου, όπου η κάθε μέρα μετά την Ανάσταση παίρνει το επίθετο Νιά (νέα). Νιά Δευτέρα, Νιά Τρίτη κ.ο.κ. Οι μέρες αυτές αποτελούν την αφετηρία εξόδου πολλών αναστάσιμων λιτανειών από τους ενοριακούς ναούς σε ξωκλήσια στην κερκυραϊκή ύπαιθρο, όπου μεταφέρεται το μήνυμα της αναγέννησης της φύσης και απευθύνονται ευχές υπέρ ευφορίας των καρπών της γης. Το έθιμο επεκτείνεται χρονικά για πέντε (5) ακόμη Κυριακές, πριν τη γιορτή της Ανάληψης του Κυρίου.

Μεγάλη γιορτή μέσα στο Νιοβδόμαδο, στην Κέρκυρα, είναι της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής, τη Νιά Παρασκευή, κατά την οποία γιορτάζουν πολλοί ναοί μας, με πρώτον αυτόν της Μονής της Παναγίας της Παλαιοκαστρίτσας όπου, όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, γίνεται και το πρώτο πανηγύρι της χρονιάς.

Καλή Λαμπριά

 

ΕΚΛΟΓΕΣ 16-3-2025

 

Μασκαρίες

 
Το θέαμα του καρναβαλιού στα Επτάνησα δέχθηκε δυτικές επιδράσεις. Τέτοιες ήταν οι ντοτόροι, οι νοδάροι, ο χαρτοπόλεμος, οι χάρτινες και πάνινες προσωπίδες αλλά και ο μόμολος : Ένα βαρέλι με ανοιχτό το άνω μέρος τοποθετούταν σε χαμηλό χειραμάξι. Μέσα στο βαρέλι κρυβόταν κάποιος μικρόσωμος άνθρωπος, που το πρόσωπό του ήταν καλυμμένο με καπνιά τζακιού. Οι δύο συνήθως, σύντροφοι του χτυπούσαν το βαρέλι φωνάζοντας «Έυγα, μόμολε!». Κάποτε ξεπρόβαλε το κεφάλι του αυτός που παρίστανε τον «μόμολο» (πίθηκο) και τρόμαζε τα παιδιά και τις γυναίκες. Ακολουθούσε περιφορά δίσκου.

Δυτικής προέλευσης ήταν και το άθλημα του κονταριού. Ένας λείος κορμός κυπαρισσιού στηνόταν στερεά σε κάποια πλατεία. Στην κορυφή του υπήρχε προσδεμένο ένα δέμα με αλίπαστο χοιρομέρι, το οποίο ήταν και το έπαθλο εκείνου που θα κατόρθωνε να φτάσει στην κορυφή. Επίπονη η προσπάθεια και αμφίβολη η επιτυχία γιατί ο κορμός αλειφόταν με γλίνα, λίπος χοίρου, που γλιστρούσε.

Από τις αποκριάτικες εκδηλώσεις δεν έλειπαν και τα περιπαιχτικά τραγούδια.

Πακτίτης Ν. « Κερκυραϊκά Δημοτικά Τραγούδια » Αθήνα 2005

Χυτήρης Γ. « Τα Λαογραφικά της Κέρκυρας » Κέρκυρα 1991

Κοπή πίτας 2025

 

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΑ ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΝΤΩΝ

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΑ ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΝΤΩΝ

Πολλά είπαμε τ΄ αφέντη μας, να πούμε της κυράς μας.

Κυρά χρυσή, κυρ΄ αργυρή, κυρά μαλαματένια

που σε χτενίζει ο έρωτας με τα χρυσά τα χτένια

με τα χρυσά με τ΄ αργυρά, με τα μαλαματένια.

Άνοιξε τ ΄άξιο σου πουγκί το μαργαριταρένιο

και βάλε το χεράκι σου το καλομαθημένο.

Κι αν έχεις γρόσια φέρε τα κι αν έχεις και παράδες

κι αν έχεις και γλυκό κρασί, φέρε να μας κεράσεις.

Και στων παιδιών σου τις χαρές κουφέτα να μοιράσεις

όχι κουφέτα μοναχά, μον και πολλά καρύδια

και πλήθειο το γλυκό κρασί να πιούν τα παλικάρια.

Από το βιβλίο του Νίκου Πακτίτη: "Κερκυραϊκά Δημοτικά Τραγούδια"

Η φωτογραφία από το βιβλίο του Γιώργου Σουρτζίνου: " Η Κέρκυρα του Μεσοπολέμου 1918- 1939".