21η Νοέμβρη, τα Πολυσπόρια ή Πολύσπορα

Τα Πολυσπόρια ή Πολύσπορα είναι ένα αρχαίο έθιμο για χάρη της θεάς Δήμητρας, θεάς της γεωργίας. Σε κάθε σπίτι οι νοικοκυρές βράζουν τα πολύσπορα : ρεβίθια, κουκιά, φασόλια, καλαμπόκι, σιτάρι, λαθίρια, φακές.

Η ημέρα αυτή, οπότε και η γιορτή των Εισοδίων, ονομάζεται από το λαό «Παναγία η Μεσοπορίτισα/ Μεσοσπορίτισσα». Η επωνυμία είναι από μόνη της επεξηγηματική ως ένα σημείο. Την εποχή αυτή έχει ολοκληρωθεί ο πρώτος κύκλος της σποράς. Ο δεύτερος γίνεται την άνοιξη, με τα όψιμα δημητριακά και τα όσπρια. Ανάμεσα στους δύο αυτούς χρονικούς κύκλους βράζουν τα πολυσπόρια. Υπήρχε για την ημέρα αυτή ένα έθιμο που έχει ατονήσει. Από τις γυναίκες του κάθε σπιτιού, πήγαιναν οι μητέρες στο κάθε χωράφι. Άφηναν κάπου στη μέση ή αλλού σταυροειδώς σε 4 μικρές λακκούβες λίγα από τα πολυσπόρια. Η ερμηνεία που δίνανε ήταν πως το χωράφι «πρέπει να φάει» τα βρασμένα πολυσπόρια, για να αφήσει άθικτους τους άλλους σπόρους και να τους βοηθήσει να φυτρώσουν. Το πώς έπρεπε αυτή την πράξη, που ήταν πράξη γονιμικής μαγείας, να την εκτελέσουν μητέρες ξεκινάει από την ομοιοπαθητική μαγεία. όπως οι γυναίκες τεκνογονούν, έτσι και η γη, μία μεγάλη μητέρα και αυτή, θα τεκννογονήσει τους σπόρους, όταν χέρια μητρικά έρθουν σε επαφή μαζί της. Και επειδή η γη κλείνει μέσα της τους νεκρούς, αυτά τα πολυσπόρια, ουσιαστικά αυτοί θα τα γευτούν και αυτοί θα συντελέσουν στην καλή σοδειά.

Τα Λαογραφικά της Κέρκυρας. Γερ. Χυτήρης, 1991

Λόφος Κόντη

Πάνω από τη νότια πλευρά του Εμπορικού Κέντρου Κεφαλομάντουκου βρίσκεται ο Λόφος Κόντη, ιδιοκτησίας άλλοτε της ομώνυμης οικογένειας, η οποία μετοίκησε στην Κέρκυρα από το Δέλβινο της Β. Ηπείρου και διέμενε στο Μαντούκι με το σύνθετο επίθετο Κωνστα-Κόντης, το οποίο με τον καιρό έγινε απλό Κόντης.

Στον παραπάνω λόφο πρώτος κατοίκησε ο Δημήτρης Κωνστα-Κόντης το 1850 π., όπου σώζεται και το σπίτι του στο Κεφαλομάντουκο. Ένα δρομάκι κάθετο κι αδιέξοδο στην οδό Σπύρου Ραθ μετά τον αριθμό 21 Α' μας οδηγεί σ’ ένα μεγάλο παλιό και μονώροφο κτήριο το οποίο είναι η αναφερόμενη οικία. Ο Λόφος Κόντη ήταν άλλοτε κατάφυτος από ελιές, αμυγδαλιές και καλλιεργήσιμες εκτάσεις μ’ αμπέλια, αλλά τα τελευταία χρόνια με την οικοπεδοποίηση μεγάλου μέρους του και τη μη γεωργική του εκμετάλλευση έχει αλλάξει εικόνα.

Η οικογένεια Κοντή λειτουργούσε και καμίνι τούβλων και κεραμιδιών, το οποίο ήταν από τα μεγαλύτερα και πιο γνωστά στο νησί. Το καμίνι αυτό λειτουργούσε στον ιδιόκτητο λοφίσκο που βρίσκεται νότια από τις νέες εγκαταστάσεις του Ο.Λ.Κ (Οργανισμού Λιμένα Κέρκυρας) και πίσω από τα κτήρια της οδού Εθνικής Αντιστάσεως 14,16,18. Στη Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Jonie με ημερομηνία 24.9.1836 δημοσιεύεται η νεκρολογία του Σπυρίδωνος Κώνστα Κόντη (1787–1836), γραμμένη από τον Ιωάννη Παρισιάδη, για τον οποίο αναφέρεται ότι γεννήθηκε στο Μαντούκι, από ευκατάστατους γονείς και διατηρούσε βιομηχανία κεραμικής παράλληλα με την ενασχόληση του με το εμπόριο. Σε μερικά τούβλα με οβάλ σφραγίδα που σώζονται σήμερα διαβάζουμε «ΑΔΕΛΦΟΙ Δ. ΚΟΝΤΗ ΚΕΡΚΥΡΑ» και αναφέρεται στους αδελφούς Αιμίλιο – Φρειδερίκο και Κωνσταντίνο, υιούς του Δημήτρη Κοντή.

Σήμερα στη θέση του καμινιού κι όπου δεν έχει καλυφθεί ακόμη με βλάστηση το μέρος που γινόταν η εξόρυξη της πρώτης ύλης, διακρίνεται το αργιλώδες έδαφος (καγιάς), που χρησίμευε για την κεραμική.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Λαλέ

Με την ονομασία Λαλέ χαρακτηρίζεται μία μικρή επικλινής περιοχή νοτιοδυτικά του Μαντουκιού, που αρχίζει περίπου από την οδό Σπύρου Βασιλείου 23 (βόρεια του Καθολικού και Ορθόδοξου Νεκροταφείου) και επεκτείνεται κατά μήκος 300 μ. δεξιά κι αριστερά της ομώνυμης οδού.

Το μέρος αυτό ήταν άλλοτε ιδιοκτησία του Γεωργίου Δ. Σαΐνη (Ζαΐμη), ο οποίος διέμενε στην περιοχή αυτή κι ασχολείτο με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι μεγαλύτεροι κάτοικοι τον θυμού­νται κυρίως γιατί περιφερόταν και πουλούσε γάλα και γιαούρτι που παρασκεύαζε ο ίδιος μ’ ένα ξεχωριστό τρόπο και το προσέφερε μέσα σε μπουκαλέτα (πήλινες κανάτες).

Ο αναφερόμενος μαζί με τ’ αδέλφια του Αντώνη και Ελένη είχαν το οικογενειακό παρωνύμιο Ναστούλη, αλλά τον Γεώργιο Σαΐνη τον αποκαλούσαν και Λαλέ, διότι κατά προφορικές μαρτυρίες των συγγενών του (δεν είχε απογόνους) στις γειτονιές του Μαντουκιού που περιφερόταν και πληροφόρουσε μεγαλόφωνα τους κατοίκους για το γάλα που πουλούσε και το εξαιρετικό του γιαούρτι, ένας νεαρός βραδύγλωσσος τον αποκαλούσε Λαλέ. Αυτό ήταν αρκετό για να τον αναφέρουν οι Μαντουκιώτες από τότε με μια δόση καλοκάγαθης ειρωνείας με το παρωνύμιο αυτό, το οποίο καθιέρωσε και το τοπωνύμιο στην περιοχή που ήταν τα κτήματα με την κατοικία του.

Η παραπάνω οικογένεια καταγόταν από το Σούλι και πρώτος στην περιοχή κατοίκησε ο παππούς των ανωτέρω αδελφών, Αναστάσιος Σαΐνης κατά τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα, όταν οι Σουλιώτες ομαδικά κατέφυγαν για προστασία στην Κέρκυρα.

Ο Γεώργιος Σαΐνης (Λαλές) πέθανε το 1961 αλλά το τοπωνύμιο αναφέρεται ακόμη και σήμερα.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Ευχαριστούμε πολύ το περιοδικό ΕΝ για το υπέροχο αφιέρωμά του στο μουσείο μας, με θέμα το ψωμί και την παράδοση.Ενα όμορφο ταξίδι στα είδη, τη διαδικασία παρασκευής και τα αρτοποιεία της Κέρκυρας.

Κεφαλομάντουκο

Δυτικά του προάστιου του Μαντουκιού και στη συνέχεια αυτού, επάνω σ’ ένα ύψωμα βρίσκεται η περιοχή του Κεφαλομάντουκου. Ο λόφος αυτός ήταν άλλοτε κατάφυτος από ελαιόδεντρα και γι’ αυτό ονομαζόταν Monte Olivetto (Λόφος των Ελαιών ή Όρος των Ελαιών). Οι ονομασίες αυτές αναφέρονται και σε διάφορα χαρτογραφικά τεκμήρια αιώνων που απεικονίζουν την περιοχή αυτή. Είναι μια ωραιότατη τοποθεσία με θαυμάσια θέα, απ’ όπου αντικρίζει κανείς τις βόρειες ακτές της Κέρκυρας, τα γραφικά και ιστορικά νησάκια Βίδο και Λαζαρέτο και τις απέναντι οροσειρές της Ηπείρου και Αλβανίας.

Μια εκκλησία της Υ. Θ. Ελεούσας του 16ου αιώνα που υπάρχει εκεί, συμπληρώνει τη γραφικότητα της περιοχής. Στο λόφο αυτό λόγω της ύπαρξης πλουσίων στρωμάτων πηλού, λειτουργούσαν μέχρι το 1955 π., μερικές βιοτεχνίες αγγειοπλαστικής που παρήγαγαν κεραμίδια, τούβλα και διάφορα παραδοσιακά αγγεία.

Από το ύψωμα αυτό υπήρχε μεγάλη ορατότητα προς το λιμάνι, την πόλη, το φρούριο Αβράμη και το Νέο Φρούριο, γι’ αυτό κατά τις πολιορκίες και επιθέσεις της πόλης από τους διάφορους κατακτητές, ο λόφος αυτός οχυρωνόταν με μεγάλα πυροβόλα, για να ελέγχονται οι γύρω χώροι. Στη θέση αυτή το 1716, κατά την πολιορκία της Κέρκυρας οι Τούρκοι έστησαν κανονιοστοιχία, με στόχο την πόλη, τα φρούρια και τα βενετικά πλοία που έπλεαν στη θαλάσσια περιοχή του Βίδου. Επίσης, το 1798 που κατείχαν την Κέρκυρα οι Δημοκρατικοί Γάλλοι, στο χώρο αυτό δόθηκαν σκληρές μάχες και χύθηκε πολύ αίμα κατά την τετράμηνη πολιορκία της Κέρκυρας από τους Ρωσοτούρκους (Νοέμβρης 1798 – Φλεβάρης 1799). Το Κεφαλομάντουκο λόγω της θέσης του που δεσπόζει στις γύρω περιοχές αποτελούσε ανέκαθεν μια σπουδαία στρατηγική θέση.

Το τοπωνύμιο Κεφαλομάντουκο είναι σύνθετο, από τη λέξη Μαντούκι, λέξη που προέρχεται από το οικογενειακό επώνυμο Μάνδουκας και τη λέξη κεφαλή που σημαίνει την κορυφή, την προεξοχή του εδάφους ή του Μαντουκιού. Η θέση της περιοχής αυτής που παρουσιάζει ανύψωση του εδάφους και βρίσκεται πάνω από το Μαντούκι, έδωσε την ονομασία Κεφαλομάντουκο. Η τοποθεσία αυτή στις αρχές του 18ου αιώνα αναφέρεται και Ράχη του Μπόζη, προφανώς από το επώνυμο ή παρωνύμιο κάποιας οικογένειας που διέμενε εκεί.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Κατζάμβρια

Το τοπωνύμιο Κατζάμβρια, το οποίο σήμερα ελάχιστα αναφέρεται τείνει κι αυτό να λησμονηθεί. Βρίσκεται στο Κεφαλομάντουκο προς την κορυφή του λόφου, αρχίζει από τ’ ανηφορικό σημείο της οδού Σπύρου Ραθ 21 και συνεχίζει μέχρι την 11η πάροδο της ομώνυμης οδού. Η ονομασία αυτή αναφέρεται επίσης και ως Κατσαμπρίγα αλλά και Καλαμπρία.

Χαρακτηριστικό είναι ότι ένα ψηλό σημείο του λόφου πίσω από τις εγκαταστάσεις Ποδοβά (Εθνικής Αντιστάσεως 42) το αποκαλούν οι μεγαλύτεροι ακόμη και σήμερα Τσούμπα Καλαμπρία. Τα παλαιότερα χρόνια πριν αναπτυχθεί τόσο πολύ η βλάστηση, ανέβαιναν στη θέση αυτή οι ψαράδες, διότι από εκεί διέκριναν στην απέναντι θαλάσσια περιοχή τις μετακινήσεις των ψαριών (κυρίως των παλαμιδιών) και αφού τα παρατηρούσαν σε ποιο ακριβώς σημείο βρίσκονταν, ειδοποιούσαν τους συναδέλφους τους που έπλεαν με τα ψαροκάικα πάρα δίπλα και τα περιέκλειαν στα δίχτυα τους.

Το τοπωνύμιο αυτό σε συμβόλαιο του 1892 της οικογενείας Κόντη αναφέρεται:

…περιοχή Κατζάμβρια ή Κατσάμπρια τού Κεφαλομάντουκου…

Η ετυμολογία του αναφερόμενου τοπωνυμίου παραμένει δυσεξήγητη.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά