Λαλέ

Με την ονομασία Λαλέ χαρακτηρίζεται μία μικρή επικλινής περιοχή νοτιοδυτικά του Μαντουκιού, που αρχίζει περίπου από την οδό Σπύρου Βασιλείου 23 (βόρεια του Καθολικού και Ορθόδοξου Νεκροταφείου) και επεκτείνεται κατά μήκος 300 μ. δεξιά κι αριστερά της ομώνυμης οδού.

Το μέρος αυτό ήταν άλλοτε ιδιοκτησία του Γεωργίου Δ. Σαΐνη (Ζαΐμη), ο οποίος διέμενε στην περιοχή αυτή κι ασχολείτο με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι μεγαλύτεροι κάτοικοι τον θυμού­νται κυρίως γιατί περιφερόταν και πουλούσε γάλα και γιαούρτι που παρασκεύαζε ο ίδιος μ’ ένα ξεχωριστό τρόπο και το προσέφερε μέσα σε μπουκαλέτα (πήλινες κανάτες).

Ο αναφερόμενος μαζί με τ’ αδέλφια του Αντώνη και Ελένη είχαν το οικογενειακό παρωνύμιο Ναστούλη, αλλά τον Γεώργιο Σαΐνη τον αποκαλούσαν και Λαλέ, διότι κατά προφορικές μαρτυρίες των συγγενών του (δεν είχε απογόνους) στις γειτονιές του Μαντουκιού που περιφερόταν και πληροφόρουσε μεγαλόφωνα τους κατοίκους για το γάλα που πουλούσε και το εξαιρετικό του γιαούρτι, ένας νεαρός βραδύγλωσσος τον αποκαλούσε Λαλέ. Αυτό ήταν αρκετό για να τον αναφέρουν οι Μαντουκιώτες από τότε με μια δόση καλοκάγαθης ειρωνείας με το παρωνύμιο αυτό, το οποίο καθιέρωσε και το τοπωνύμιο στην περιοχή που ήταν τα κτήματα με την κατοικία του.

Η παραπάνω οικογένεια καταγόταν από το Σούλι και πρώτος στην περιοχή κατοίκησε ο παππούς των ανωτέρω αδελφών, Αναστάσιος Σαΐνης κατά τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα, όταν οι Σουλιώτες ομαδικά κατέφυγαν για προστασία στην Κέρκυρα.

Ο Γεώργιος Σαΐνης (Λαλές) πέθανε το 1961 αλλά το τοπωνύμιο αναφέρεται ακόμη και σήμερα.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Ευχαριστούμε πολύ το περιοδικό ΕΝ για το υπέροχο αφιέρωμά του στο μουσείο μας, με θέμα το ψωμί και την παράδοση.Ενα όμορφο ταξίδι στα είδη, τη διαδικασία παρασκευής και τα αρτοποιεία της Κέρκυρας.

Κεφαλομάντουκο

Δυτικά του προάστιου του Μαντουκιού και στη συνέχεια αυτού, επάνω σ’ ένα ύψωμα βρίσκεται η περιοχή του Κεφαλομάντουκου. Ο λόφος αυτός ήταν άλλοτε κατάφυτος από ελαιόδεντρα και γι’ αυτό ονομαζόταν Monte Olivetto (Λόφος των Ελαιών ή Όρος των Ελαιών). Οι ονομασίες αυτές αναφέρονται και σε διάφορα χαρτογραφικά τεκμήρια αιώνων που απεικονίζουν την περιοχή αυτή. Είναι μια ωραιότατη τοποθεσία με θαυμάσια θέα, απ’ όπου αντικρίζει κανείς τις βόρειες ακτές της Κέρκυρας, τα γραφικά και ιστορικά νησάκια Βίδο και Λαζαρέτο και τις απέναντι οροσειρές της Ηπείρου και Αλβανίας.

Μια εκκλησία της Υ. Θ. Ελεούσας του 16ου αιώνα που υπάρχει εκεί, συμπληρώνει τη γραφικότητα της περιοχής. Στο λόφο αυτό λόγω της ύπαρξης πλουσίων στρωμάτων πηλού, λειτουργούσαν μέχρι το 1955 π., μερικές βιοτεχνίες αγγειοπλαστικής που παρήγαγαν κεραμίδια, τούβλα και διάφορα παραδοσιακά αγγεία.

Από το ύψωμα αυτό υπήρχε μεγάλη ορατότητα προς το λιμάνι, την πόλη, το φρούριο Αβράμη και το Νέο Φρούριο, γι’ αυτό κατά τις πολιορκίες και επιθέσεις της πόλης από τους διάφορους κατακτητές, ο λόφος αυτός οχυρωνόταν με μεγάλα πυροβόλα, για να ελέγχονται οι γύρω χώροι. Στη θέση αυτή το 1716, κατά την πολιορκία της Κέρκυρας οι Τούρκοι έστησαν κανονιοστοιχία, με στόχο την πόλη, τα φρούρια και τα βενετικά πλοία που έπλεαν στη θαλάσσια περιοχή του Βίδου. Επίσης, το 1798 που κατείχαν την Κέρκυρα οι Δημοκρατικοί Γάλλοι, στο χώρο αυτό δόθηκαν σκληρές μάχες και χύθηκε πολύ αίμα κατά την τετράμηνη πολιορκία της Κέρκυρας από τους Ρωσοτούρκους (Νοέμβρης 1798 – Φλεβάρης 1799). Το Κεφαλομάντουκο λόγω της θέσης του που δεσπόζει στις γύρω περιοχές αποτελούσε ανέκαθεν μια σπουδαία στρατηγική θέση.

Το τοπωνύμιο Κεφαλομάντουκο είναι σύνθετο, από τη λέξη Μαντούκι, λέξη που προέρχεται από το οικογενειακό επώνυμο Μάνδουκας και τη λέξη κεφαλή που σημαίνει την κορυφή, την προεξοχή του εδάφους ή του Μαντουκιού. Η θέση της περιοχής αυτής που παρουσιάζει ανύψωση του εδάφους και βρίσκεται πάνω από το Μαντούκι, έδωσε την ονομασία Κεφαλομάντουκο. Η τοποθεσία αυτή στις αρχές του 18ου αιώνα αναφέρεται και Ράχη του Μπόζη, προφανώς από το επώνυμο ή παρωνύμιο κάποιας οικογένειας που διέμενε εκεί.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια κειμένου: Στεφανία Μαυρωνά

Κατζάμβρια

Το τοπωνύμιο Κατζάμβρια, το οποίο σήμερα ελάχιστα αναφέρεται τείνει κι αυτό να λησμονηθεί. Βρίσκεται στο Κεφαλομάντουκο προς την κορυφή του λόφου, αρχίζει από τ’ ανηφορικό σημείο της οδού Σπύρου Ραθ 21 και συνεχίζει μέχρι την 11η πάροδο της ομώνυμης οδού. Η ονομασία αυτή αναφέρεται επίσης και ως Κατσαμπρίγα αλλά και Καλαμπρία.

Χαρακτηριστικό είναι ότι ένα ψηλό σημείο του λόφου πίσω από τις εγκαταστάσεις Ποδοβά (Εθνικής Αντιστάσεως 42) το αποκαλούν οι μεγαλύτεροι ακόμη και σήμερα Τσούμπα Καλαμπρία. Τα παλαιότερα χρόνια πριν αναπτυχθεί τόσο πολύ η βλάστηση, ανέβαιναν στη θέση αυτή οι ψαράδες, διότι από εκεί διέκριναν στην απέναντι θαλάσσια περιοχή τις μετακινήσεις των ψαριών (κυρίως των παλαμιδιών) και αφού τα παρατηρούσαν σε ποιο ακριβώς σημείο βρίσκονταν, ειδοποιούσαν τους συναδέλφους τους που έπλεαν με τα ψαροκάικα πάρα δίπλα και τα περιέκλειαν στα δίχτυα τους.

Το τοπωνύμιο αυτό σε συμβόλαιο του 1892 της οικογενείας Κόντη αναφέρεται:

…περιοχή Κατζάμβρια ή Κατσάμπρια τού Κεφαλομάντουκου…

Η ετυμολογία του αναφερόμενου τοπωνυμίου παραμένει δυσεξήγητη.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Καλαμινιάτικα

Στη νότια πλευρά του προαστίου Μαντουκιού και στο ψηλότερο σημείο βρίσκεται ένας μικρός συνοικισμός γνωστός με την ονομασία Καλαμινιάτικα. Στην περιοχή αυτή οδηγούμαστε από το στενό δρομάκι Χριστόδουλου Δεσύλλα Πάργα (μετά την Ξενοφώντος Στρατηγού 92) και αφού διανύσουμε μερικά μέτρα ανεβαίνουμε αρκετά σκαλοπάτια, όπου συναντάμε τ' αναφερόμενο τοπωνύμιο. Επίσης και η ανηφορική 11η πάροδος Ξενοφώντος Στρατηγού, η οποία σε ορισμένα σημεία μας προσφέρει την ωραία θέα του λιμανιού, μας κατευθύνει στον συγκεκριμένο συνοικισμό.

Η ονομασία αυτή επικράτησε από την άλλοτε φυτική κάλυψη της περιοχής με ένα είδος καλαμιών, τα οποία έδωσαν με τον καιρό στην κορυφή αυτού του λόφου το τοπωνύμιο Καλαμινιάτικα. Το αναφερόμενο αυτοφυές φυτό, αναπτυσσόμενο εκτεταμένα με το χρόνο έδωσε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα στη θέση αυτή, από το οποίο οι περίοικοι καθιέρωσαν την ανωτέρω ονοματοθεσία.

Πρέπει επίσης να αναφέρουμε και μία λαϊκή ετυμολογία που μας πληροφόρησαν μερικοί κάτοικοι της περιοχής σχετικά με την ονομασία αυτή. Στο χώρο εκεί διέμεναν και οικογένειες που ασχολούνταν παλαιότερα με την κασσιτέρωση (γάνωμα) χάλκινων σκευών. Οι γανωματήδες αυτοί, οι γνωστοί και ως σταγκοπινιάτες, χρησιμοποιούσαν το καλάι (κασσίτερο) για την επικάλυψη των χαλκωμάτων και ίσως από την τούρκικη λέξη kalay να ονόμασαν το μέρος Καλαμινιάτικα, μία εκδοχή όχι τόσο αποδεκτή. Σήμερα διάφορες τοποθεσίες που είναι κατάφυτες από καλάμια αναφέρονται συνήθως με το τοπωνύμιο Καλαμίλας.

Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας.

Γιώργος Χ. Σουρτζίνος

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά

Βόγγολη

Στο βιβλίο του κ. Σουρτζίνου Τοπωνύμια. Γλωσσικές Μαρτυρίες στην Ιστορική Διαδρομή της Κέρκυρας στο προάστιο του Μαντουκιού παρουσίαζονται τα εξής τοπωνύμια: Βόγγολη, Καλαμινιάτικα, Κατζάμβρια, Κεφαλομάντουκο, Λαλέ, Λόφος Κόντη, Λόφος Παρνή, Μαντούκι, Πεταλά.

Βόγγολη

Στην αρχή του προαστίου του Μαντουκιού συναντάμε τον συνοικισμό Βόγγολη, ο οποίος αρχίζει από τη διασταύρωση των οδών Ξενοφώντος Στρατηγού και Σπύρου Μουρίκη και συνεχίζει δεξιά κι αριστερά της κεντρικής οδού μέχρι την 11η πάροδο Ξενοφώντος Στρατηγού και Ιωάννου Γαρδικιώτη, όπου βρίσκεται και η εκκλησία της Παναγιοπούλας.

Η ονομασία του μέρους καθιερώθηκε από το παρωνύμιο Βόγγολη της οικογένειας Τεμπονέρα που διέμενε από τις αρχές του 19ου αι. στην περιοχή αυτή. Σε διαθήκη με ημερομηνία 12 Σεπτεμβρίου 1813 αναφέρεται ο Βιτόριος Τεμπονέρας του ποτέ Αντωνίου, κάτοικος Μαντουκιού κι είναι η πρώτη φορά που το επίθετο Τεμπονέρας συνοδεύεται από το παρωνύμιο Βόγγολης. Επίσης σ'άλλη διαθήκη με ημερομηνία 14 Μαρτίου 1914 αναφέρεται τ'όνομα του Σπυρίδωνος Τεμπονέρα Βόγγολη. Παρατηρούμε στη νεότερη διαθήκη ότι μετά από 100 χρόνια εξακολουθεί ακόμη στο επίθετο Τεμπονέρας να συνυπάρχει και το παρώνυμο της οικογένειας Βόγγολη. Από προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων του ανωτέρω προαστίου πληροφορούμεθα ότι διέμενε στην περιοχή γωστός ιατρός, ονομαζόμενος Βόγγολης Τεμπονέρας Γ., αλλά και στην 8η πάροδο Ξενοφώντος Στρατηγού, κοντά στο σημείο που σήμερα προβάλλει μία αιωνόβια μανόλια κατοικούσε ομώνυμη οικογένεια εμπόρων. Βόρεια του χώρου αυτού σώζονται και τα εντυπωσιακά ερείπια του πέτρινου κτηρίου που χρησίμευε άλλοτε για αποθήκευση του κοκ (είδος λίθάνθρακα) [..]. Σήμερα, οι κάτοικοι του Μαντουκιού αναφέρουν συχνά το τοπωνύμιο Βόγγολη όταν θέλουν να προσδιορίσουν την περιοχή αυτή.

Επιμέλεια: Στεφανία Μαυρωνά